Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Bonnie merkt op dat in de Flavische periode op verschillende plaatsen nieuwe landinrichtingen
zijn uitgevoerd, waaronder mogelijk het lössgebied tussen Tongeren en Maastricht. 1207 Heeren stelt
dat ook in het Kromme-Rijngebied in de Flavische periode volop kavels werden uitgezet met de actus
als basismaat. Evenzo zijn er in de omgeving van Keulen bij Hambacher in deze periode
landindelingen uitgevoerd. Heeren ziet daarbij een mogelijk verband met de stichting van de nieuwe
provincie Germania Inferior omdat dat wellicht met een nieuwe wijze van financieren gepaard ging. Dit
kan volgens hem heel goed het moment zijn geweest dat een aanvankelijke belastingheffing per
boerderijgroep overging op een systeem aan de hand van bezittingen. Bij een dergelijk systeem
moest de omvang van landgoederen vastgesteld worden en werd een verkaveling wenselijk. 1208
De landindeling lijkt in de buurt van grote steden als Tongeren in deze periode al vrij grootschalig
en centraal aangepakt te zijn. Verder in het achterland, zoals in Midden-Delfland, Rijswijk-De Bult en
bijvoorbeeld het Kromme-Rijngebied, oogt de benadering in deze periode daarentegen vooral lokaal.
Er wordt weliswaar gewerkt met Romeinse maateenheden zoals de actus, maar er is nog geen sprake
van een groot centraal raster. Van Londen stelde vast dat in deze periode in Midden-Delfland gekozen
werd voor een praktisch systeem waarin de boerderijen bij voorkeur gelegen waren aan een natuurlijk
stroompje. 1209 Dat was waarschijnlijk ook nog de situatie vlakbij Voorburg aan de overkant van de Vliet
bij de nederzetting Leidschendam-Leeuwenbergh, ruim zeshonderd meter van de stad. Daar lag in de
tweede helft van de eerste eeuw een boerderij op een stroomrug vlakbij een natuurlijk stroompje. 1210
Dat neemt niet weg dat op de strandwal vlakbij de Domitiaanse nederzetting en civitas-hoofdstad al
wel een grootschaligere systematische verkaveling kan zijn toegepast. Het zeldzame karakter hiervan
noopt wel tot de nodige voorzichtigheid. Zo is niet uitgesloten dat de percelering een middeleeuwse
oorsprong heeft. Verder onderzoek is zeker de moeite waard, temeer omdat het om een van de
oudste restanten van het typisch Hollandse landschap kan gaan. 1211 Aan het eind van hoofdstuk 5
wordt aangegeven dat in de 2 e eeuw ook aan de overzijde van de Vliet een Romeinse landindeling
met langgerekte kavels is ingericht die mogelijk deels ook nog op de kaart van Cruquius zichtbaar is.
Als inderdaad oude Romeinse perceelgrenzen in de Middeleeuwen deels zijn hergebruikt, zou het om
de bakermat van het typisch Hollandse landschap gaan.
Er is eerder opgemerkt dat de wegrichting misschien een extra aanwijzing biedt voor de
veronderstelde ‘Domitiaanse impuls’. De weg zou dan gericht zijn op het punt waar de zon in de
Romeinse periode onderging op 24 oktober, de geboortedag van Domitianus. Maar dat blijkt
gebaseerd op een onjuiste aanduiding van de noordpijl op de kaart van Holwerda. 1212 Een praktische
verklaring is dat eenvoudig de hoofdlijn van de strandwal werd gevolgd, de logische richting voor een
weg. Het betreffende tracé ligt op het hogere deel van de strandwal. De Voorburgse inheemse
nederzettingssporen in het tracé van de nieuwe weg, geven in ieder geval aan dat een oudere weg
elders lag. Omdat de strandwal al zeer oud was kan het bij deze voorganger zeer goed om een
prehistorische landverbinding gaan. Van deze oorspronkelijke weg zijn nog geen sporen
teruggevonden. Het aannemelijkst is een ligging aan de rand van de strandwal. Elders is namelijk
gebleken dat de inheemse verbindingswegen op de strandwallen bij voorkeur werden aangelegd aan
de rand bij de overgang naar het rietveen. 1213 De oostzijde langs de natuurlijke vloedkreken was
waarschijnlijk te drassig, hoewel daar door de Romeinen wel een weg langs het latere Kanaal van
Corbulo is aangelegd. Maar voor een prehistorische weg is ligging aan de westzijde van de strandwal
het aannemelijkst.
De sporen van bebouwing
De nederzetting was inmiddels zetel van het regiobestuur zodat de aanwezigheid van een
bestuursgebouw aannemelijk is, mogelijk ook met een forum. Daarbij valt zoals gezegd te denken aan
de omgeving van het latere badhuis. Maar met de gebrekkige aanwijzingen is bijvoorbeeld een
religieus complex op die locatie ook een mogelijkheid.
De duidelijkste sporen van de Domitiaanse nederzetting zijn door Holwerda in de zomermaanden
van 1910 en 1911 opgegraven. Dat gebeurde met behulp van een aantal grote opgravingsputten en
sleuven. Bij de interpretatie van de sporen is het belangrijk te beseffen dat ongeveer een kwart van
1207
Bonnie 2009,56, 91 en 93; en fig. 47.
1208
Heeren 2009,195,217 (afb. 109), 244 en 247-249; Vos 2009,114.
1209
Van Londen 2006,185 en fig. 121 (fase 2, circa 70 – 125 na Chr.).
1210
De Bruin en Koot 2006,140-141.
1211
Het recente onderzoek van Bonnie 2009 illustreert wat er ook op Nederlands grondgebied zonder opgravingen op dat
gebied mogelijk is met inzet van computeranalyses.
1212
Buijtendorp 1988,112-114 voor uitwerking, maar ook relativerende kanttekeningen. Met de kaart van Haars is de juiste
oriëntatie ten opzichte van het noorden vastgesteld.
1213 Meffert 1998,97-98; zie hoofdstuk 17.
173