Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Dat blijkt uit de inventarisatie van Boatwright. Deze maakte een overzicht van de municipia die
mogelijk onder Hadrianus zijn gesticht en de tweede naam “Aelia” droegen. 1690 Van de zeventien
voorbeelden, bevatten zeven tevens de naam “Hadrianus” (tab 6.1 en 6.2). 1691 Het overzicht van
Boatwright illustreert bovendien dat Aelia-municipia met uitzondering van twee gebieden een
zeldzaam verschijnsel waren. Boatwright merkt op dat Hadrianus in het algemeen niet al te scheutig
was met het verlenen van de municipium-titel. Dat bleek bijvoorbeeld toen de titel werd aangevraagd
door het Zuid-Spaanse Italica, de geboorteplaats van zijn ouders en de plek waar Hadrianus zelf als
tiener had gewoond. 1692 De aanvraag werd door Hadrianus afgewezen. 1693
De door Hadrianus tot municipium verheven steden beperken zich tot twee regio’s waar de
situatie bijzonder was. Buiten Voorburg bevinden alle andere zestien Aelia-municipia (met en zonder
de toevoeging ‘Hadrianum’) zich in Noord-Afrika en het Balkan/Donau-gebied. In Noord-Afrika werden
in het algemeen uitzonderlijk veel municipia-titels verleend. En in het Balkan/Donau gebied speelde
mogelijk mee dat Hadrianus compensatie wilde bieden voor het grote gebied dat hij had opgegeven,
een zeer uitzonderlijke stap. Bovendien verbleef de mederegent van Hadrianus, L. Aelius, in 137 na
Chr. als gouverneur van Pannonië in het Donaugebied en kan dus ook naamgever zijn geweest. 1694
Aelius overleed vroegtijdig zodat hij in ongeveer een jaar niet al teveel buiten zijn provincie gedaan
kan hebben. Zijn betrokkenheid bij Voorburg is daarom ondenkbaar.
De stadsrechtverleningen van Hadrianus concentreren zich dus in twee gebieden. Bovendien is
ook daar een direct verband met Hadrianus lang niet altijd bewezen. Binnen de twee
concentratiegebieden zijn slechts zeven ‘Aelium Hadrianum’-municipia onmiskenbaar aan Hadrianus
toe te wijzen, met overigens de mogelijkheid dat zo pas later tijdens zijn regering zijn toegekend. Voor
de overige tien Aelia-municipia is dat slechts incidenteel bewezen. 1695 In de meeste gevallen is
Antoninus Pius een goed alternatief. Galsterer-Kröll merkt namelijk op dat de naam “Aelium” ook door
Antoninus Pius werd gebruikt. Zo kreeg Lares in Noord-Afrika van hem de bijnaam “Aelia Augusta”,
wat mogelijk ook bij Tipasa het geval is. 1696 Verder is zoals gezegd in het Balkan/Donau gebied
mederegent Aelius een extra mogelijkheid. Vittinghoff en Boatwright stelden al eerder dat het bij veel
door Hadrianus bezochte steden twijfelachtig is of hij al direct bij een eerste bezoek stadsrechten
verleende zoals vaak wordt verondersteld. 1697
Samenvattend is het conform het eerdere betoog van Bogaers en Van Es niet erg waarschijnlijk dat
Voorburg al rond 121 na Chr. tijdens de oprichting van Forum Hadriani stadsrechten verwierf. De
belangrijkste argumenten zijn:
1. De municipium-titel werd niet snel vergeven en zou voor een kleine en jonge nederzetting zeer
bijzonder zijn (veel hoofdplaatsen kregen nooit stadsrechten).
2. Er was in de nederzettingshiërarchie geen noodzaak: als forum had Forum Hadriani ook al een
hogere status.
3. Volgens de Lex Rubria was forum een andere status dan municipium zodat gelijktijdige verlening
van die titels juridisch niet logisch is. De van elders bekende forum-plaatsen werden dan ook pas
later municipium.
4. Bij een gelijktijdige eervolle verlening van stadsrechten zou het niet logisch zijn dat de nieuwe
naam het accent op de rol als markt legde die minder bijzonder was dan het bezit van
stadsrechten.
5. Er is een duidelijk patroon waarin Hadrianus de losse naam Hadrianus (zonder de toevoeging
Aelia) gebruikte voor nederzettingen die geen stadsrechten bezaten. De Aelia-naam voegde hij bij
voorkeur toe aan steden die wel stadsrechten bezaten (eventueel in combinatie met de naam
1690
Boatwright 2000,38; Galsterer-Kröll 1972.
1691
Bijvoorbeeld ‘Municipium Aelium Hadrianum Augustum Altiburitanum’ blijkens inscriptie CIL VIII 1177 door Hadrianus
gesticht (Boatwright 2000,38).
1692
Opper 2008,34 en 42 (ouders en jeugd).
1693
Boatwright 2000,42.
1694
Mócsy 1974,102 (L. Aelius Caesar als gouverneur Pannonische provincies) en 139 (Acquincum).
1695
Mun. Ael. Avitta Bibba (CIL VIII 12292) en Mun. Ael. Choba.
1696
Galsterer-Kröll 1972,77 en 79 en noot 194. De in 146/147 na Chr. vermelde titel “Aelia Augusta” van Tipasa stamt mogelijk
ook van Antoninus Pius; Boatwright 2000,37 (waarschuwing voor te snelle conclusie verlening stadsrechten) en 38 (twijfel aan
het Kroatische Vinkovci dat de titel Municipium Aelium Cibalae gehad zou hebben); Galsterer-Kröll 1972,94.
1697
Boatwright 2000,37 en 43 noot 35; Vittinghoff 1977,4 en 32; Zie ook Halfmann 1986,128.
243