Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

gracht of muur” aldus het korte verslag in het dagrapport. 1422 Maar gezien de ligging en richting van de
sporen was waarschijnlijk wel degelijk de rand van de binnenste gracht aangesneden. Die was
namelijk al eerder bij grondboring 3 bij het zuideinde van de put aangeboord (afb. 4.10 en 4.11).
Omdat dit de enige sleuf was die in noordelijke richting verder liep, bestond de unieke mogelijkheid
ook de buitenste gracht in beeld te brengen. De ruim tien meter lange sleuf zou de buitenste gracht
gesneden moeten hebben. Inderdaad kwam op de verwachte afstand een spoor tevoorschijn, maar
daarover worden verder geen details gegeven. 1423
De oostelijke stadsgrens van Forum Hadriani
Bij het AWN-onderzoek van 1984 was het ook de bedoeling om te kijken of in het trapveldje sporen
van de oostelijke stadsgrens aanwezig waren. Dat zou immers inzicht geven in de omvang van het te
beschermen terrein. Daarom werd op zaterdag 27 oktober 1984 loodrecht op de Fonteijnenburghlaan
een ongeveer een meter brede sleuf gegraven op de plek die zo’n oostelijke stadsmuur zou moeten
kruisen (sleuf V). 1424 Omdat de noordelijke stadsmuur in ieder geval doorliep tot AWN/sleuf III, richtte
de nieuwe sleuf zich op het deel van het trapveld ten oosten daarvan. In de 67 meter lange sleuf bleek
de grond flink verstoord met wederom sporen van de getande graafbakken. Toch konden in het
zuidelijke wandprofiel verschillende sporen worden ingetekend, waaronder op 56,5 en 64 meter van
het nulpunt twee komvormige ingravingen die van een gracht afkomstig lijken (afb. 4.15). Omdat
echter geen eenduidige sporen van een stadsmuur tevoorschijn kwamen, bleef het in 1984 bij een
vermoeden. Het jaar erop konden waarnemingen worden gedaan in een gasleidingsleuf die langs de
zuidzijde van het trapveldje werd aangelegd tussen Fonteijnenburghlaan en Arentsburghlaan. Daarin
werd op ongeveer honderd meter van de Arentsburghlaan een stenen fundament waargenomen, naar
verderop blijkt vrij precies de plaats waar de oostelijke stadsmuur waarschijnlijk heeft gelopen. 1425
In verband met de mogelijke aanwezigheid van de oostelijke stadsmuur, is bij het onderzoek van
de ROB in het voorjaar van 1992 parallel aan AWN-sleuf V uit 1984 opnieuw een proefsleuf
getrokken, circa drie meter noordelijker. 1426 Interessant genoeg kwam hier nog net een
fundamentspoor tevoorschijn: een “ondiepe baan met daarin steenbrokken en grind. Diep tot 15 cm –
vlak”. 1427 Het spoor had in het vlak een breedte van 1,3 meter, precies de door Holwerda vastgestelde
breedte van het muurfundament. 1428 Uit het spoor kwam volgens het dagrapport “veel breuksteen en
grind”, materiaal dat past bij het fundament van de stadsmuur. Ten oosten daarvan zouden in de sleuf
de twee grachten gelegen moeten hebben. Inderdaad liep hart op hart acht meter van het stenen
fundament een bijna twee meter breed spoor door de sleuf. Dat was in eerder genoemd profiel ook de
breedte van de gracht. 1429 Verder was in het trapveldje bij de noordelijke stadsmuur ook een
hartafstand van ongeveer acht meter vastgesteld. In het dagrapport wordt weliswaar getwijfeld aan de
ouderdom van de mogelijke gracht, maar er kwam veel Romeins materiaal uit tevoorschijn. 1430 Helaas
was acht meter verderop, de mogelijke plek van de buitenste gracht, de sleuf over twee meter afstand
onderbroken. Vlak hierbij was in 1984 in AWN-sleuf V in het profiel eerder genoemde komvormige
ingraving waargenomen. Die kan zeer goed van de buitenste gracht afkomstig zijn geweest.
Het was daarom zeer interessant dat in augustus 1992 op dit deel van het terrein door de ROB
het genoemde vlak van circa 1800 vierkante meter vrijgelegd kon worden. Gezien de eerdere
waarnemingen lag dit vlak precies op het punt waar de verdedigingswerken van Forum Hadriani leken
om te buigen. Inderdaad werd in het opgravingsvlak duidelijk zichtbaar dat de buitenste gracht hier in
de richting van de Vliet afboog (afb. 4.14). Dat vormde een belangrijke aanwijzing voor de ligging van
de oostelijke stadsgrens. Zoals gezegd was in de westelijke wand van de opgravingsput het profiel
van de buitenste gracht tevoorschijn gekomen, met twee vullingen. De bodem van de oudste gracht
bevond zich ongeveer 0,55 meter beneden NAP, die van de latere vulling op ongeveer 0,5 meter
1422 ROB put 16, 28 augustus 1992 aangelegd tijdens de grote opgraving in het oosten van het trapveldje onder technische
leiding van Buisman.
1423 Er is geen tekening bewaard. De twee sporen zijn alleen ingetekend op de overzichtskaart waarop alle sleufen en putten
van 1992 staan.
1424 Met negen man vanaf 9.00 uur tot in de middag gewerkt; met 67 meter lengte ruim zeven meter per persoon, circa een
meter per uur.
1425 De Jager en Milot 2006,260-262; de vondsten uit deze gasleidingsleuf zijn aanwezig in het archeologisch depot van de
provincie Zuid Holland, doos nummer 8923 t/m 8929 (code 446-1 en 447-1).
1426 ROB put 7 van 17 en 18 maart 1992.
1427 Toelichtende tekst op de veldtekening.
1428 Spoor S13; de richting loodrecht op de een meter smalle sleuf zegt weinig omdat over zo’n korte afstand een schuin verloop
lastig valt waar te nemen. Evenzo is een schuin liggende recente sloot in het vlak van de proefsleuf loodrecht op het vlak
getekend.
1429 Spoor S10.
1430 Dagrapport 19 maart 1992, westelijk deel put 7 plus vlaktekening.
201