Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

steken moet uit documenten van bijna een eeuw of ouder gereconstrueerd worden wat er destijds is
opgraven. Dat vormt de basis voor nieuwe interpretaties. Bij gebrek aan een spade komen er geen
nieuwe feiten boven tafel. Maar wel worden (vergeten) feiten in een nieuw daglicht geplaatst. In de
huidige archeologie is er normaal gesproken weinig tot géén financiële ruimte voor dergelijk onderzoek.
Maar de in Voorburg uitgevoerde opgravingen behoren tot de belangrijkste van Romeins Nederland en
zijn internationaal van grote waarde. De oude gegevens op deze manier publiek maken is van wezenlijk
belang.
De ‘antiquarische archeologie’ staat methodologisch in Nederland en internationaal nog in de
kinderschoenen. Het is onderdeel van wat de ‘secundaire archeologie’ genoemd zou kunnen worden: het
interpreteren en publiceren van opgravingen die niet door de auteur of directe medewerkers zelf zijn
uitgevoerd. Bij de ‘antiquarische tak’ gaat het dan om meer dan driekwart eeuw oude opgravingen
waarvan de opgravers overleden zijn en dus niet meer persoonlijk geraadpleegd kunnen worden. Het
onderzoek naar Romeins Voorburg illustreert wat er met beperkte middelen mogelijk is. De auteur hoopt
dat later met een tweede voorbeeld te kunnen illustreren. 23
In de toekomst zal het belang van dergelijk onderzoek alleen maar toenemen. Terwijl onderzoekers
op het moment vaak nog kunnen teruggrijpen op eigen nieuwe opgravingen, zal met het verdwijnen van
het bodemarchief steeds meer met oud opgravingsmateriaal gewerkt moeten worden. In tegenstelling tot
het natuurlijk milieu heeft het bodemarchief geen vermogen tot regeneratie. 24 Als gevolg van de
voortschrijdende uitputting van het bodemmateriaal zal de ‘secundaire archeologie’ noodgedwongen
terrein winnen op de ‘primaire archeologie’ en uiteindelijk zo het vak archeologie transformeren.
Problemen die bij het beoefenen van de secundaire archeologie naar boven komen bij het uitwerken van
oude gegevens, kunnen tot een advies leiden voor de wijze waarop nieuwe opgravingen worden
gedocumenteerd. Belangrijk aanknopingspunt bij dit documenteren is het Verdrag van Malta. Dat schrijft
voor dat over afgesloten opgravingen binnen een bepaalde tijd wordt gerapporteerd. Daarbij is een goede
kwaliteit van de rapportage uiteraard cruciaal. 25
In het kader van de primaire archeologie is er al volop aandacht voor bescherming en beheer van het
slinkende bodemarchief. Maar er zal in het kader van de secundaire archeologie ook volop aandacht
moeten zijn voor bescherming en beheer van het groeiende opgravingsarchief. En in Voorburg is zelfs al
tijdens recente opgravingen aandacht besteed aan sporen van de oude opgraving van Reuvens, een
nieuw verschijnsel dat steeds vaker zal voorkomen. Voor de secundaire archeologie is de geschiedenis
van de archeologie een belangrijk aandachtsgebied. Dat biedt immers een historische context voor de
onderzochte opgraving en helpt deze te interpreteren. Met betrekking tot dat specifieke onderdeel heeft
Voorburg ook het een en ander te bieden.
De geschiedenis van de archeologie
Methodologisch is het onderzoek naar Romeins Voorburg zeer relevant voor de geschiedenis van de
archeologie, ook internationaal gezien. Kennis van die geschiedenis levert bruikbare inzichten op. Zo blijkt
herhaaldelijk dat wetenschappelijke ontdekkingen al zijn gedaan lang voordat ze breed bekend worden.
Zeer aansprekend is het voorbeeld van Reuvens, de eerste opgraver in Voorburg, die in het begin van de
19 e eeuw opgravingstechnieken toepaste die pas veel later gemeengoed zouden worden. Evenzo zat
Byvanck al in 1918 zeer dichtbij een juiste interpretatie van de Voorburgse sporen, maar dat inzicht bleef
lang onbekend omdat de main stream onder leiding van de gezaghebbende opgraver Holwerda het heel
anders zag. En ook het in deze studie beschreven onderzoek heeft decennia nodig gehad om serieus tot
de literatuurlijsten door te dringen. Het aardige aan de Voorburgse opgravingsgescheidenis is bovendien
dat het een beeld geeft vanaf het ontstaan van de archeologie als echte wetenschap. De leiders van de
twee grootste campagnes pasten respectievelijk aan het begin van de 19e en het begin van de 20e eeuw
in Voorburg de destijds modernste methoden van de wetenschap toe. Reuvens was daarbij als eerste
hoogleraar in de archeologie zijn tijd zelfs internationaal ver vooruit. Hij gebruikte in de jaren 1827 – 1834
in Voorburg technieken die in binnen- en buitenland pas veel later gemeengoed zouden worden.
Voorbeelden zijn het uitvoeren van hoogtemetingen, het nemen van monsters en het uitvoerig weergeven
van grondsporen en profielen. 26 De nog jonge Holwerda sprak in 1907 vol waardering over Reuvens als
“een baanbreker” die “in ons land een opgravingstechniek begon te ontwikkelen … die eigenlijk eerst in
onze dagen tot haar kracht is gekomen”. Daarmee had de vaderlandse archeologie “als Reuvens ware
blijven leven, vooraan kunnen gaan”. 27 Maar ook Holwerda was in Voorburg een pionier met een nieuwe
23 De auteur heeft een publicatie in voorbereiding over een tweede ‘antiquarisch archeologisch’ onderwerp (de Brittenburg) met
eveneens interessante resultaten.
24 Eickhoff 2005,19.
25 Scheerhout 2003,23.
26 Buijtendorp 2007b,60-61.
27 Holwerda 1907a,18.
20