Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

More documents

Recommendations

Info

selectie van de in internationaal perspectief meest uitzonderlijke zaken die wereldwijd bescherming verdienen. Deze studie maakt hopelijk duidelijk dat deze internationale erkenning van Forum Hadriani op zijn plaats is, mede in relatie tot de Limes. Het onderzoek laat in deel III zien hoe Forum Hadriani strategisch en economisch verweven was met het lokale deel van de limes waarmee het Kanaal van Corbulo een directe verbinding vormde. En het onderzoek geeft onder meer inzicht in de strategie achter het kort erop gebouwde Britse deel van de Limes, de al als Werelderfgoed beschermde Muur van Hadrianus. Nederland heeft aangegeven zich in te zetten voor de geloofwaardigheid van de lijst. Nederland is het dus aan zijn stand verplicht de genomineerde plaatsen goed te beschermen en de noodzaak van een definitieve internationale erkenning te onderbouwen. Evenzo verdient de ‘vergeten stad van Hadrianus’ een plek in het te ontwikkelen Nationaal Historisch Museum, wat echter vereist dat de betrokken beleidsmakers het historische belang van Forum Hadriani onderkennen. Daaraan hoopt deze studie een bijdrage te leveren. 56
DEEL I: DE ONTWIKKELING VAN DE NEDERZETTING “Een belangrijke Romeinse stad zoals er in ons land geen tweede en in het verdere N.Europa slechts enkele zijn aan te wijzen”. (Holwerda, 1909) H 1 DE OPGRAVINGSGESCHIEDENIS Een reconstructie van de opgravingsgeschiedenis biedt inzicht in de betrouwbaarheid van de oude opgravingen. Dat levert achtergrondinformatie die noodzakelijk is om de opgravingen goed te interpreteren. De herinterpretatie van Romeins Voorburg betreft namelijk grotendeels opgravingen die bijna een eeuw of meer in het verleden liggen, en waarvan de opgravers inmiddels overleden zijn. 272 Behalve inzicht in de betrouwbaarheid, biedt het onderzoek naar Romeins Voorburg ook belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling van de archeologie. Verder biedt bestudering van de oude opgravingen inzicht in de mate waarin daarbij sporen zijn verwoest of bewaard gebleven. Dat is van belang bij de afbakening van het te beschermen erfgoed-monument. Na aandacht voor de eerste berichten die beginnen in de Middeleeuwen, wordt een beeld geschetst van de grote opgravingen van Reuvens en Holwerda. Afsluitend volgt een overzicht van het onderzoek dat nadien is uitgevoerd. De eerste berichten De naam ‘Foreburg’ bestond blijkens een Utrechtse goederenlijst al vóór 858 na Chr. 273 ‘Burgt’-namen verwezen in die tijd vaak naar stenen Romeinse versterkingen. Tijdens de vroege Middeleeuwen zelf waren namelijk in Zuid-Holland geen of weinig stenen burchten gebouwd. In latere tijden was voorburcht de benaming van een secundaire burcht voor de eigenlijke burcht, maar die term werd in de 9 e eeuw nog niet gebruikt. Het is daarom verleidelijk het bestanddeel “Fore’ te zien als een relict van de naam Forum Hadriani. Maar in dezelfde goederenlijst verschijnen in de direkte omgeving ook de vergelijkbare plaatsnamen Forschate (Voorschoten) en Fore (Veur). Daarom wordt ook wel gedacht aan een verwijzing naar een riviertje de Fore, of naar een bos (vergelijk het Engelse ‘Forest’). 274 Schriftelijke bronnen uit de Middeleeuwen zijn in Nederland schaars. Een belangrijke collectie werd bijeengebracht in het klooster van Egmond. Johannes de Beke (Jan Beke), die toegang had tot de kloosterbibliotheek in Egmond, voltooide kort na 1346 zijn kroniek. Dat was een geschiedwerk dat melding maakt van ‘Vorenburch’. Het werd rond 1395 vertaald in de landstaal als “Croniken van den Stichte van Utrecht ende Hollant”. 275 Beke noemt Voorburg in het hoofdstuk over de periode van bisschop Hungerius (derde kwart van de 9 e eeuw). De kroniek begint met de aanval van de Noormannen op Dorestad (Wijk bij Duurstede) in 856. Zijn beschrijving verplaatst zich dan naar het Hollandse kustgebied en luidt (hier in de Nederlandse versie): “Toen deze dingen dus gebeurd waren, belandden de Denen, die met de Noormannen alle Hollanders al te wreed versloegen, in Kennemerland, waar zij de kerk van de heilige belijder Adelbert afbraken, terwijl zij de gezegende Hiëronymus [=Sint Jeroen] priester in Noordwijk, zoals overgeleverd wordt, onthoofdden”. Vervolgens komt Voorburg aan bod. De aanvallers trokken namelijk naar het zuiden waarbij zij een zeer sterk fort van Aurindilius verwoesten, vlakbij Voorburg. De oorspronkelijke Latijnse versie uit circa 1346 spreekt van een ‘castrum munitissimum Aurindilii’ (zeer sterk fort van Aurindilius) dat ‘prope Vorenburch’ (dichtbij Voorburg) lag. De schrijfwijze van Voorburch verschilt per handschrift. Burch wordt daarin ook geschreven als bourch, burgh en borch. Belangrijker is dat twee handschriften de plaatsnaam met een N laten beginnen, namelijk Norenbourch in handschrift F en Norenburch in handschrift A23B. Die fout in deze minder betrouwbare handschriften verklaart mogelijk dat in de Nederlandse vertaling wordt gesproken van een ‘’alte starc casteel bi Noertich” dat van “conincs Aurindilius” was. Kennelijk is hier de plaatsnaam verward met het eerder besproken Noordwijk dat in 272 Bepaalde delen van dit hoofdstuk verschenen eerder in Buijtendorp 1984a. 273 Bron is de Utrechtse goederenlijst die gebaseerd is op bronnen van vóór 858 na Chr.: Henderikx 1987,38 en bijlage III p. 122-123 1 e kolom laatste regel: Foreburg (Forenburg in het jongere afschrift D). 274 Gorris, Hardenberg en Pabon 1953,29-30. 275 De Beke 1346 (datering op basis ontbreken gebeurtenissen na na die tijd); De Beke 1395; Auteursversies gereconstrueerd in Bruch 1973 en Bruch 1982. Volgens Bruch 1982,xii is de Nederlandse versie het meest verwand met het Latijnse handschrift A4. De waarschijnlijk uit de omgeving van Utrecht afkomstige vertaler kende De Beke niet persoonlijk; De Beke noemde zelf zijn werk soms Chronographia. Sinds de uitgave van Buchelius 1643 wordt veel de Latijnse auteursnaam De Beka gebruikt. 57
Page 1 and 2:
Forum Hadriani De vergeten stad van
Page 3 and 4:
VRIJE UNIVERSITEIT Forum Hadriani D
Page 5 and 6: INHOUDSOPGAVE Deel I: Introductie 1
Page 7 and 8: - De havenwerken - De ereboog - De
Page 9 and 10: - Huis II.13/14 - De vondsten in in
Page 11 and 12: - Strategie - Samenbindende waarden
Page 13 and 14: G: Reconstructie van de voedselcons
Page 15 and 16: Verder dank aan mijn twee direkte b
Page 17 and 18: Bij de bespreking van het maatschap
Page 19 and 20: ijvoorbeeld een duiker in de gracht
Page 21 and 22: opgravingstechniek, het herkennen v
Page 23 and 24: onderbouwd en biedt een interessant
Page 25 and 26: Keizer Augustus gebruikte in deze p
Page 27 and 28: Er ontstond in deze periode de over
Page 29 and 30: een goede opvolger met zijn zoon. H
Page 31 and 32: ij dat het onderscheid tussen goed
Page 33 and 34: cultuurhistorische canon van Nederl
Page 35 and 36: lezers illustreren. De Engelse biss
Page 37 and 38: door een maatschappij-ontwrichtende
Page 39 and 40: grens verder vervaagd te zijn. 186
Page 41 and 42: kritisch naar onze eigen normen en
Page 43 and 44: archeologisch onderzoek dienen zove
Page 45 and 46: DE AANPAK EN STRUCTUUR VAN HET ONDE
Page 47 and 48: edoeling een indruk te geven van de
Page 49 and 50: is genoemd, de combinatie van een a
Page 51 and 52: dat de Romeinse aanpak achteraf met
Page 53 and 54: eigen land, werden elders Romeinse
Page 55: (deel III) te kunnen formuleren. Di
Page 59 and 60: kroniek dankte de koning zijn vreem
Page 61 and 62: In zijn postuum in 1588 verschenen
Page 63 and 64: munten in Voorburg waren gevonden w
Page 65 and 66: juist te zijn. 345 In dezelfde peri
Page 67 and 68: draagvlak voor zijn onderzoek zou v
Page 69 and 70: zich later specialiseren in de numi
Page 71 and 72: kreeg een terugslag en zo ook het b
Page 73 and 74: aanzien van omgespitte grond” in
Page 75 and 76: correspondentie maakt Halbertsma op
Page 77 and 78: Prinses Mariannelaan is deze voorma
Page 79 and 80: eeuw een woonwijk aangelegd en in 1
Page 81 and 82: zoals die ook bekend was van de ned
Page 83 and 84: Blijkens de foto’s was het terrei
Page 85 and 86: profielen aangeleverd. Met Van Giff
Page 87 and 88: dient te worden dat aan het begin v
Page 89 and 90: dan Holwerda in zijn theorie verond
Page 91 and 92: In de jaren zestig verrees ten oost
Page 93 and 94: C(anninefatium). Het bezit van stad
Page 95 and 96: proefputten en vijf proefsleuven ee
Page 97 and 98: ooronderzoek inderdaad zou moeten l
Page 99 and 100: werd gerealiseerd. Periode IV, tot
Page 101 and 102: vis gevangen en gejaagd, en vruchte
Page 103 and 104: verspoeld stuifzand, door hem als l
Page 105 and 106: eddingafzetting lag van fijn grijs
Page 107 and 108:
vervolgens opgevuld geraakt met de
Page 109 and 110:
odem op 1,3 meter beneden NAP hier
Page 111 and 112:
de richting van de Vliet langzaam a
Page 113 and 114:
een aantal boringen de onderste hel
Page 115 and 116:
afliep tot de 2,25 meter beneden NA
Page 117 and 118:
circa twee voet overlappend, in dez
Page 119 and 120:
vastgesteld. 783 Nieuw was echter h
Page 121 and 122:
activiteit van de zee in de zogehet
Page 123 and 124:
wordt dat rond het begin van de jaa
Page 125 and 126:
tussen het voormalige zusterhuis va
Page 127 and 128:
gefragmenteerd en vermengd met de g
Page 129 and 130:
gelaagdheid in laag D1 waargenomen,
Page 131 and 132:
gezien het voortgezette gebruik ver
Page 133 and 134:
en/of in het begin van de 3 e eeuw
Page 135 and 136:
Op het zand (laag G) ligt een ongev
Page 137 and 138:
Zoals hierboven aangegeven, stelden
Page 139 and 140:
daar tot 70 centimeter - NAP. uitst
Page 141 and 142:
grondwater langs de Voorburgse Vlie
Page 143 and 144:
het kanaal op 2,7 tot 3,5 meter ben
Page 145 and 146:
na Chr. onbruikbaar is geworden, ma
Page 147 and 148:
kustgebied. 985 De boerderijen zijn
Page 149 and 150:
Het werd voor de Romeinen extra las
Page 151 and 152:
De eerste Romeinse centrale plaatse
Page 153 and 154:
die in 43 na Chr. na de nodige voor
Page 155 and 156:
Het is daarom de vraag wat de bestu
Page 157 and 158:
mogelijk de uiteindelijke bron van
Page 159 and 160:
althans een buitenproportioneel gro
Page 161 and 162:
De sporen van Holwerda zijn zeer in
Page 163 and 164:
als gevolg van de geldhervorming va
Page 165 and 166:
van het AAC wekt in ieder geval de
Page 167 and 168:
kan nog een bijzonderheid hebben me
Page 169 and 170:
structuren waarvan de oriëntatie a
Page 171 and 172:
munten in Voorburg in omloop zijn g
Page 173 and 174:
Bonnie merkt op dat in de Flavische
Page 175 and 176:
na Chr. 1226 Deze bouwmethode kende
Page 177 and 178:
Interessant is in Nijmegen de grote
Page 179 and 180:
Corbulo en waarschijnlijk daar gele
Page 181 and 182:
handgevormde scherven in de grond k
Page 183 and 184:
Zijn biograaf Aelius Spartianus sch
Page 185 and 186:
eerder zal Hadrianus niet zijn over
Page 187 and 188:
vertrouwde woonstalhuizen. De typis
Page 189 and 190:
140-200 na Chr. bij de garde een ze
Page 191 and 192:
gouverneur nog dat door steden met
Page 193 and 194:
Een volgende stap waar Hadrianus no
Page 195 and 196:
vroege of Germaansche scherven gevo
Page 197 and 198:
oven NAP uitkomen. Een niveau van a
Page 199 and 200:
In de eerste drie sleuven loodrecht
Page 201 and 202:
gracht of muur” aldus het korte v
Page 203 and 204:
twee korte onderbrekingen). Het zui
Page 205 and 206:
ezighielden. Daarbij dient bedacht
Page 207 and 208:
zeven dagen reisafstand bereikte me
Page 209 and 210:
ehulpzaam waren bij de eerste opzet
Page 211 and 212:
daarop georiënteerd. De in 2005 do
Page 213 and 214:
systeem ook bij de wegen worden toe
Page 215 and 216:
Illustratief voor het permanente ri
Page 217 and 218:
grotere breedte was mogelijk dat hi
Page 219 and 220:
sloot. 1541 De palen hebben dezelfd
Page 221 and 222:
opgravingen in Voorburg zeker een a
Page 223 and 224:
was gevolgd, had de weg in het oost
Page 225 and 226:
ongebruikelijk was in een nieuwe st
Page 227 and 228:
Wellicht lag net als bij de via Man
Page 229 and 230:
met een forum. Een voorschrift van
Page 231 and 232:
onder meer een badhuis gebouwd van
Page 233 and 234:
gewezen op de waarschijnlijk hergeb
Page 235 and 236:
gebracht. 1637 Bij een overwegend w
Page 237 and 238:
evenwijdig aan de stadsmuur lijkt t
Page 239 and 240:
in de verkaveling bij de Domitiaans
Page 241 and 242:
H 6 EEN STAD MET STATUS Forum Hadri
Page 243 and 244:
Dat blijkt uit de inventarisatie va
Page 245 and 246:
urgerlijke bewoning in Valkenburg-D
Page 247 and 248:
de Antonijnse periode als goede mog
Page 249 and 250:
werd geïnvesteerd was niet uniek.
Page 251 and 252:
tonput van zilverspar. 1760 Ook Hol
Page 253 and 254:
uiteinde verbreed, wat te maken zou
Page 255 and 256:
het midden van de 2e eeuw, of missc
Page 257 and 258:
deze onder Marcus Aurelius (161 - 1
Page 259 and 260:
defensieve muur met onder meer steu
Page 261 and 262:
het verkeer te onhandig werd gevond
Page 263 and 264:
dat is bedoeld voor opslag of trans
Page 265 and 266:
vondsten tot 2002 leveren een verge
Page 267 and 268:
De ligging van de stadsmuur net bui
Page 269 and 270:
Nuovo in Classe bij Ravenna, is op
Page 271 and 272:
kwamen in totaal 59 fragmenten tufs
Page 273 and 274:
werden afgedekt. 1932 Het materiaal
Page 275 and 276:
de kaart van Rijnland uit 1614 van
Page 277 and 278:
Achterwech (huidige Prinses Mariann
Page 279 and 280:
de huizen II.1 - 4, lijkt de brand
Page 281 and 282:
oosten, Egypte, Italië en de Balka
Page 283 and 284:
kon verzamelen, terwijl de minder w
Page 285 and 286:
twee mijlpalen uit Zuid-Duitsland u
Page 287 and 288:
opgegraven stempels van het Eerste
Page 289 and 290:
ongeveer anderhalf denarii. Een and
Page 291 and 292:
een municipium-titel die net als bi
Page 293 and 294:
op dat de grachten in het verlengde
Page 295 and 296:
Het interessantst voor het traceren
Page 297 and 298:
volledig valt uit te sluiten. De ha
Page 299 and 300:
een kunstmatig hoog podium gebouwd.
Page 301 and 302:
H 8: DE NADAGEN EN ONDERGANG In de
Page 303 and 304:
eeuw in Voorburg nog sprake is van
Page 305 and 306:
op zijn hoogtepunt alleen al in Rom
Page 307 and 308:
concentreerden op slecht of niet ve
Page 309 and 310:
in Voorburg hooguit tot een kleine
Page 311 and 312:
Nijmegen stopte de bewoning in een
Page 313 and 314:
Heeswijk. Maar ook toen bleef het g
Page 315 and 316:
die dwars over de oudere bewoningss
Page 317 and 318:
TABELLEN Tabel 1.1 Lagenopbouw prof
Page 319 and 320:
Tab 3.1: Periodisering van Romeins
Page 321 and 322:
Tab 5.2: Door de auteur toegekende
Page 323 and 324:
Tab 6.1: Regionale verdeling van de
Page 325 and 326:
Tab 6.3: tekst en vertaling mijlpal
Page 327 and 328:
Tab 8.1: tekst en vertaling mijlpaa
show all

Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?