Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Corbulo. 1047 Zeker is in ieder geval dat Corbulo zich terugtrok en de Rijn tot noordelijke grens maakte,
versterkt met een reeks forten (castella). Hij vestigde zijn aandacht nu op het achterliggende
Cananefaatse gebied. In die fase liet hij de kunstmatige verbinding aanleggen tussen de Rijn en
Maas, het Kanaal van Corbulo (fossa Corbulonis) dat ook langs Voorburg voerde. In hoofdstuk 17
wordt bij de reconstructie van de regionale infrastructuur aangegeven dat Dio Cassius met 31
kilometer de totale lengte van het Kanaal accuraat aangaf. De Romeinse nederzetting bij Voorburg lag
ongeveer halverwege het kanaal.
Tacitus schrijft hierover dat “opdat zijn krijgsmacht niet zou verslappen door nietsdoen” Corbulo
zijn soldaten “tussen Maas en Rijn een kanaal liet graven over een afstand van 23 mijl, waarmee men de
risico's van de Oceaan zou kunnen omzeilen”. Dio Cassius beschreef het nog wat uitvoeriger. Bij
terugkomst van zijn triomftocht “liet hij de gehele streek tussen Rijn en Maas doorgraven, ongeveer 170
stadiën, opdat de rivieren niet meer bij vloed van de Oceaan, terugstromend buiten hare oevers zouden
treden. 1048 Die laatste opmerking suggereert dat de “risico’s van de Oceaan” op wateroverlast betrekking
hadden en niet op bijvoorbeeld het gevaar van piraten. Het bood ook een oplossing voor de niet
zeewaardige rivierschepen die zo toch van het mondingsgebied van de Rijn naar dat van de Maas
konden varen, en andersom. Beide bronnen baseren zich mogelijk op Plinius die in deze periode in het
leger van Corbulo had gediend.
De aanleg van zo’n kanaal was vrij bijzonder en trok daarom de aandacht van de klassieke auteurs.
De archeologisch vastgestelde aanleg van een grensverdediging met forten was minder spectaculair en
bleef in de geschiedwerken dan ook onvermeld. Evenzo is het aannemelijk dat een eventuele instelling bij
de Cananefaten van “een senaat, magistraten en wetten” onvermeld bleef omdat dit evenmin iets
bijzonders was. Bij de Friezen wordt het alleen expliciet genoemd om aan te geven dat Corbulo al ver
gevorderd was met zijn uitvoering op het moment dat hij werd teruggefloten. Omdat Corbulo met de
instelling van een politiek bestuur bij de Friezen snel was begonnen, is het goed mogelijk dat hij hetzelfde
deed bij de Cananefaten, temeer omdat hij waarschijnlijk in een periode van minimaal drie jaar in het
gebied aanwezig was. Daarbij waren de “senaat en magistraten” doorgaans gevestigd in een centrale
plaats. Zoals eerder aangegeven werd in veroverd gebied bij voorkeur tevens een marktplaats ingericht,
waar mogelijk in combinatie met een administratief/ bestuurlijke functie.
Dat in 47-50 na Chr. of kort daarop een centrale plaats in het Cananefaatse gebied is aangelegd, zou
uitstekend passen bij de speciale aandacht die keizer Claudius (41 – 54 na Chr.) in dat opzicht aan het
Noordwesten gaf. 1049 Er was in deze fase duidelijk sprake van een ‘Claudische impuls’. Claudius liet in
Romeins Germanië wegen aanleggen en stimuleerde de stedenbouw. Zo werd Keulen in 50 na Chr.
colonia, juridisch de hoogste stedelijke status. Keulen werd hernoemd naar Agrippina, de vierde
echtgenote van keizer Claudius met wie hij in 48 na Chr. was getrouwd. In Xanten, Nijmegen, Bavay en
Tongeren verschenen rond die tijd ook nieuwe gebouwen en in Elst, ten noorden van Nijmegen, verrees
in deze periode een grote tempel. 1050 En in Heerlen is een monumentale inscriptie van Claudius
opgegraven. 1051 Aan de overzijde van de Noordzee, ongeveer recht tegenover het Cananefaatse gebied,
werd in 49 na Chr. bij Colchester een veteranenkolonie gevestigd. En dichterbij verscheen rond deze tijd
bij Valkenburg aan den Rijn een depot met graanschuren en een staatshotel, het Romeinse Praetorium
Agrippinae. 1052
Een centrale plaats in Cananefaats gebied zal kleiner zijn geweest dan die in Nijmegen waar naar
schatting zo’n duizend mensen woonden. De Cananefaten waren volgens Tacitus immers in aantal
kleiner dan de Bataven, wat past bij het kleinere grondgebied. 1053 De hoeveelheid geleverde troepen
strookt hiermee: naar wordt aangenomen zo’n duizend bij de Cananefaten tegen zo’n vijfduizend (of
iets minder) bij de Bataven. 1054 De nabijgelegen garnizoenen waren navenant kleiner in omvang, en
dat geldt daarmee ook voor de militaire koopkracht die voor de eerste stedelijke nederzettingen zeer
belangrijk was. Naar evenredigheid zou dat kunnen betekenen dat de eerste centrale plaats in het
Cananefaatse gebied hooguit een paar honderd inwoners heeft geteld, wat zelfs naar Romeinse
maatstaven nauwelijks een stad viel te noemen.
1047
Tacitus, Annales XI,20; Van Es 1981,35-36; Willems 1986,390.
1048
Tacitus, Annales XI,20; Dio Cassius, Historia Romana X,30,6; vertaling in Hettema 1938,152.
1049
Zie onder andere Bloemers 1978,78; Willems 1986,399-400.
1050
Bechert en Willems 1997,9-10 over wegen; Leih 2000,17 en 25; Boelicke, Leih en Zieling 2000,71 (Xanten); Vanderhoeven
1996,213, Vanderhoeven 2000,164,168,171,174 en Derks 1998,70 (Tongeren); Van Enckevort e.a. 2000a,40; Van Enckevort
en Thijssen 2000b,95 (Nijmegen),95; Willems 1986,399 en Bloemers 1990,83 (algemeen); Bogaers 1955,184 en 191-193 en
Enckervort en Thijssen 2005b,29 (Elst).
1051
Twee fragmenten in thermenmuseum Heerlen.
1052
Van Giffen 1944,174 acht het niet waarschijnlijk dat het de in 33 na Chr. overleden Agripina de Oudere betrof.
1053
Tacitus, Historiae IV,15.
1054
Bij Cananefaten volgens Bloemers een ruitereenheid (ala) en hoogst waarschijnlijk ook een infanterie-eenheid, op volle
sterkte 2 x 480 man (Bloemers 1978,104 en 115); Willems 1986, 390, 395 noot 117 over Bataven; Roymans 1998,21-25 oppert
dat het Bataafse aantal inclusief Cananefaten en andere cliëntgroepen is.
154