Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

juist te zijn. 345 In dezelfde periode, in 1836, schrijft Westendorp dat een zekere heer Van Ouden in
Utrecht in het bezit was van munten en gesneden stenen uit Voorburg. 346
Het onderzoek van Reuvens
Er komt veel meer informatie over Romeins Voorburg beschikbaar als in het begin van de 19 e eeuw
professor Casper Jacob Christiaan Reuvens (1793 – 1835) ten tonele verschijnt. Reuvens studeerde
op zijn twintigste af in de rechten en was op zijn tweeëntwintigste hoogleraar. 347 Zijn voor die tijd
voorbeeldige Voorburgse opgraving is van grote waarde voor de herinterpretatie. Reuvens groef naar
schatting een oppervlak van ongeveer 15.000 vierkante meter op. 348 Dat is ongeveer een tiende van
het totale oppervlak van de Romeinse stad Forum Hadriani. 349 Brongers en Halbertsma
reconstrueerden uit archiefstukken in het Leidse museum hoe Reuvens te werk ging en merken op dat
zijn optreden de fase markeert waarin de archeologie geprofessionaliseerd werd. 350 Dat wil zeggen
dat er wetenschappers naar voren traden die van de archeologie hun volledige beroep konden maken.
Een en ander had sterk te maken met de nieuwe machtsverhoudingen in Europa na de val van
Napoleon en het ontstaan van de moderne staten, waaronder Nederland, dat in 1813 onafhankelijk
was geworden. Deze staten hadden behoefte aan een eigen nationale identiteit wat een grote
belangstelling opriep voor het verleden. In navolging van het British Museum in Londen verschenen in
het laatste kwart van de 18e eeuw in verschillende steden de eerste echte archeologische musea,
waaronder het in het jaar 1800 geopende Louvre in Parijs, de stad waar Reuvens in het begin van de
19 e eeuw rechten had gestudeerd. 351
De start en aanpak van Reuvens
Met de vorming van de nieuwe staten zette de museumtrend zich versterkt door. In dat kader past de
oprichting door koning Willem I in 1818 van het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden, met
Reuvens als eerste directeur. Het Leidse museum zou meer dan een eeuw het centrum van de
Nederlandse archeologie blijven. Reuvens werd datzelfde jaar tevens benoemd tot hoogleraar
“speciaal belast met het vak der archeologie”. Dat was een wereldprimeur. De Leidse universiteit
startte als eerste ter wereld met een wetenschappelijke opleiding in de vaderlandse oudheidkunde.
Het ging om het vak archeologie waarin tot dan “nimmer opzettelijk onderwijs werd gegeven” aldus
Reuvens. Bijzonder was verder dat Reuvens als eerste in Nederland af en toe ook college gaf in het
Nederlands in plaats van het destijds gebruikelijke Latijn. 352
Reuvens was al in 1815 (22 jaar jong) hoogleraar in de oude letterkunde geworden in Harderwijk,
een kleine universiteit waar hij thuis college gaf. Het aantal studenten was echter beperkt zodat hij in
1818 graag de overstap naar Leiden maakte. 353 In zijn Leidse oratie getiteld “oratio de laudibus
archaeologiae” (“Rede op de loffelijke verdiensten van de archeologie”) introduceerde Reuvens het
begrip “archeologie” in Nederland en constateerde dat er geen voorgangers waren. 354 Hij stelde dat de
kennis van de oudheid niet alleen berustte op de kennis van oude teksten (opus ingenii) maar ook op
die van bewaarde objecten (opus manuum), welke laatste naar zijn mening objectiever waren. De
archeologie opende zodoende naast de sterrenkunde en geologie volgens Reuvens “nieuwe bronnen
van kennis” die voor de geschiedschrijving een welkome aanvulling of zelfs correctie opleverde. Het
was de “meest geschikte wetenschap om het geloof aan de geschreven geschiedenis sterk op de
345
Voor de genoemde stempels respectievelijk 334/479; 325/370; 335/480 en 331/481, en voor de pootafdruk inventarisnummer
336/481. Voorburg komt echter niet in de documentatie terug en in twee gevallen wordt een andere afkomst aangegeven. Nr.
31/476 (LXGB(D?) zou al in 1834 uit Tivoli zijn meegenomen, en nr. 335/480 (CGPF) al op 9 of 17 juni 1829 zijn gekocht op een
veiling van R. van Olden in Den Haag (lot nr. 42). Zie ook Byvanck 1909,203 en Byvanck 1912,150; dank aan de heer Van Heel
voor de opgespoorde brief en toegezonden kopieën.
346
Westendorp 1836,93-94.
347
Toebosch 2003,14; Brongers 2002,50.
348
Gemeten op basis van de puttenkaart van Ridderhof in Buijtendorp 2006e,248 onderzocht Reuvens een terrein met een
lengte van circa 210 meter tussen de Prinses Mariannelaan en de tuinmuur, en dat over een gemiddelde breedte van 75 meter,
namelijk iets taps toelopend van circa 85 meter in het noorden en circa 65 meter bij de tuinmuur. Niet alles werd opgegraven,
maar daar staat tegenover dat Reuvens ook ten zuiden van de tuinmuur onderzoek deed. Het oppervlak daarvan komt op het
oog redelijk in de buurt van de niet opgegraven delen ten noorden van de tuinmuur. Afgerond wordt daarom hier uitgegaan van
een netto opgegraven oppervlak van 200 bij 75 meter = 15.000 m2.
349
In hoofdstuk 7 wordt het oppervlak na de stadsuitbreiding op circa 14 hectare geschat (afb. 7.1.).
350
Brongers 2002; Halbertsma 2003; Lezing Halbertsma 12 september 2002 in RMO; Zie ook Toebosch 2003, 12 e.v.
351
Van Beek in Van Beek en Beelen 1997,70-71; Halbertsma 2003,2.
352
Waslander in Van Beek en Beelen 1997,26; Brongers 2002,9, 79, 86, 88, 109, 124 (vanaf maart 1833) en 131; Toebosch
2003,14 en 16; Otterspeer 2007,18.
353
Brongers 2002,73 en 78.
354
Reuvens 1819; Brongers 2002,22; Heesakkers 2007 vertaalde ook de Latijnse aantekeningen van Reuvens in het exemplaar
in het RMO, met in noot 5 verwijzingen van Reuvens naar eerder gebruik van de term archeologie in het buitenland.
65