Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

kunnen twee door Holwerda opgegraven exemplaren onderdeel zijn geweest van een muntschat. 2119
Gordianus III kwam na een onrustige periode van snelle troonwisselingen als dertienjarige op de
troon. De zes jaar dat hij aan de macht was schijnt een periode van betrekkelijke rust geweest te zijn
waarin het goed mogelijk is dat er ruimte was om de nodige activiteiten te ontplooien.
Mede op basis van de munten stelt Holwerda dat de Romeinse nederzetting bij Voorburg “tot vrij
kort vòòr het midden van de 3 de eeuw” nog in gebruik was. 2120 De activiteiten liepen in Voorburg
inderdaad onmiskenbaar tot in het midden van de 3e eeuw door. Daarop duidt de in Forum Hadriani
opgegraven terra sigillata van de Trierse pottenbakker Primanus die actief was tussen 230 en 260 na
Chr. Een voorbeeld is ook de kleine stenen waterput in insula VIII die blijkens een munt van Gordianus
III in ieder geval tot 240 na Chr. in gebruik was. Een ander voorbeeld is de grote waterput met een
munt uit 250-260 na Chr. En de door BAAC opgegraven waterput 10 met onderin een fust uit lokaal
essenhout, wordt op basis van de vondsten tussen 225 en 275 na Chr. gedateerd. 2121
De meeste castella langs de Oude Rijn lijken ook zeker tot in het midden van de 3e eeuw bezet te
zijn geweest. Ook elders in het noordwestelijke grensgebied lopen de activiteiten tot halverwege de 3e
eeuw door. Een voorbeeld is de hoogontwikkelde Rijnlandse grafsculptuur met als fraai voorbeeld de
in het midden van de 3e eeuw gebouwde Igel-zuil bij Trier. 2122 Voorburg wordt nog genoemd in een
vermoedelijk 3e eeuwse inscriptie op een sarcofaag uit Hongarije. Het betreft een zekere Victoria
Verina die als plaats van afkomst “Foro Hadrianensi” vermeldt. 2123 Verder gaat de vermelding van
Forum Hadriani op de kaart van Peutinger mogelijk terug op een bron uit de 3 e eeuw. De afstanden
langs de betreffende weg zijn namelijk waarschijnlijk aangegeven in Gallische mijlen die blijkens de
mijlpaal van Wateringse Veld pas na 212/213 in het Cananefaatse gebied werden geïntroduceerd. De
vermelding van Forum Hadriani is dus waarschijnlijk gebaseerd op een na 212/213 opgestelde
routebeschrijving.
Een teruggang in de aantallen munten en hoeveelheden terra sigillata in de eerste helft van de 3e
eeuw kan ten onrechte de indruk wekken dat de bedrijvigheid in Voorburg ook evenredig terugliep.
Beide ontwikkelingen zijn kenmerkend voor grote delen van het Romeinse Rijk. 2124 De afname van het
aantal munten heeft in ieder geval voor een deel te maken met een wijziging in de geldomloop. 2125
Daarin werd 2 e eeuws kopergeld gebruikt, wat een op produktiejaren gebaseerde muntgrafiek
vertekent. De afname van de hoeveelheid terra sigillata na circa 230 na Chr. kan ook mede het gevolg
van een smaakverandering zijn geweest. 2126 Omdat belangrijke bouwwerken zoals het amfitheater,
forum, badhuis en bijvoorbeeld belangrijke tempels al bestonden, waren er in deze periode wellicht
minder opvallende bouwactiviteiten. Toch kan er nog het een en ander zijn verbouwd. Zo zijn er
aanwijzingen voor branden in de 3 e eeuw. Het is goed mogelijk dat lokale stadsbranden in de eerste
helft van de 3 e eeuw nog hier en daar aanleiding waren voor nieuwbouw. Het met de laatste inzichten
bestudeerde aardewerk uit de opgraving van BAAC leverde nog verschillend materiaal uit deze
periode op, met de beperking dat in deze fase de dateringen zeer ruim zijn. Opmerkelijk was daarbij
vooral het relatief grote aantal pottenbakkersstempels op terra sigillata omdat de toepassing daarvan
in de 3 e eeuw veel minder intensief was dan in de voorgaande periode. Er zijn verder scherven van
een planetenvaas gevonden die vooral in de periode 200 – 260 na Chr. voorkomen. Verder zijn er
wrijfschalen van het type Van Vinkenroye 352 dat vooral in de 3 e eeuw voorkomt. 2127
Het is wel waarschijnlijk dat uiterlijk in het tweede kwart van de 3e eeuw in Voorburg een stagnatie
merkbaar werd. Als marktcentrum moet Forum Hadriani immers last hebben gehad van de
verslechtering van het geldstelsel met minder pasmunt en stijgende inflatie. Ook kan er negatieve
invloed zijn uitgegaan van de vermoedelijke terugloop van de bevolking in bepaalde delen van het
omringende platteland, zoals vastgesteld in Midden-Delfland en langs de Maas. 2128 Goossens
constateert dat rond 225 na Chr. ook een aantal andere nederzettingen werd opgegeven zoals
Wateringse Veld en Leidschendam-Leeuwenbergh, en ziet een mogelijk verband met een teruggang
van de economische bedrijvigheid in Forum Hadriani. 2129 Terwijl er voor het eerste kwart van de 3e
2119 e
Buijtendorp en Van de Vin 2006,311 (tabel met 391 munten gevonden in de 19-20 eeuw); Buijtendorp 1989a,436 en
2006f,320 muntschat H. Kemmers 2009a,269 noemt geen exemplaren uit de opgraving van BAAC; Over zeldzaamheid Aarts
2000,221 en Kemmers 2009a,271.
2120
Buijtendorp 1988,112 en noot 71 met bronvermelding; Holwerda 1923,145 en 156.
2121
Haalebos 1977,66 en noot 70; Bloemers 1978,36, 96 en 251; Hallewas 1989a,336; Bink en Franzen 2009,108, 110, 135 en
201-202 en afb. 5.23.
2122
Drinkwater 1983,219.
2123
Bogaers 1960-61,303; Bogaers 1971,128; Bogaers 1978; Waasdorp 2003,58 acht de datering overigens onduidelijk.
2124
Aarts 2000,221 en Kemmers 2009a,271.
2125
Zie hoofdstuk 17.
2126
Drinkwater 1983,220.
2127
Bink en Franzen 2009,127,153, 170, 201-202, 417 en 428; Van Diepen en Niemeijer 2009,127 en 135.
2128
Van Londen 2001,176; De Bruin 2003,28 tabel 1.
2129 Goossens 2008,183, 187 en 192.
302