Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Romeinse fundamenten. 1892 Ook werd aan de rand aan de onderkant van het bredere uiteinde van het
fundament vastgesteld dat het op een houten paal was gefundeerd: “een staande paal onder het
fundament, op den rand, gevonden”. 1893 Dat past bij de paalfundering die onder de stadsmuur is
toegepast bij dit deel van het terrein. Blijkens de hoogtemetingen van Reuvens bevond de bovenkant
van de resten van de steunbeer zich op 0,74 meter beneden NAP. 1894 Reuvens nam bij het zware
fundament aan het uiteinde “ter weerszijde blauwe klei” waar. 1895 Dat kan verband houden met de hier
afgezette klei die besproken is in hoofdstuk 2.
De nabijheid van een waarschijnlijk slappe havenoever zou kunnen verklaren dat hier en daar een
steunbeer gebruikt lijkt te zijn. De steunbeer aan het uiteinde bevindt zich aan de binnenzijde zoals
ook het geval is bij een deel van de stadsmuur van Xanten. 1896 Het gaat interessant genoeg in Xanten
om een deel in de zuidoosthoek van de stad waar bij de haven geen wal achter de muur is aangelegd.
Mogelijk werd gevreesd dat zo dicht bij de waterkant een wal de muur naar de slappe oever zou
wegdrukken. Het alternatief was in zo’n situatie een weergang op steunberen zoals ook bijvoorbeeld
bekend is van de muur van het legioensfort in Nijmegen. 1897 Vitruvius adviseert voor steunberen een
tussenafstand die gelijk is aan de te ondersteunen hoogte. 1898 De lichtere borstwerking niet meetellend,
wordt in hoofdstuk 9 voor de Voorburgse stadsmuur een weerganghoogte van ongeveer 3,75 meter
gereconstrueerd. Op die basis zou er plaats zijn voor drie tussenliggende steunberen. Iets dichter bij
de Vliet lijkt aan de havenzijde een steunbeer aangebracht te zijn. Mogelijk was dat een latere
aanvulling die verzakking moest voorkomen of beperken. Dat kan ook gelden voor de stukken
breuksteen die Reuvens op de berm voor de muur opgroef.
Gezien de beperkte gegevens is de interpretatie als Romeinse verdedigingsmuur met poort en
misschien hoektoren onzeker. Allereerst valt op dat het muurfundament door Reuvens enkele
decimeters smaller is getekend dan bij de stadsmuur in het westen en noorden. Dat is goed zichtbaar
als het muurstuk op dezelfde schaal vergeleken wordt met de noordelijke muur die Reuvens opgroef
(afb. 6.14). Bij het zuidelijke muurstuk was de breedte volgens Reuvens slechts “ruim twee voet” (ruim
0,6 meter). 1899 Dat is ongeveer de helft van de breedte van de stadsmuur zoals Holwerda die bij de
noordwesthoek aantrof. Het is denkbaar dat er muurwerk is weggebroken. Zo tekent Reuvens bij het
muurstuk langs de insteekhaven slechts een breedte van ruim twee voet, maar noemt in het
dagrapport een breedte van vijf voet. Mogelijk tekende Reuvens alleen de afgebrokkelde bovenkant
van de muur. Verder kan het zijn dat de zuidelijke stadsmuur vanwege de drassige ondergrond minder
zwaar was uitgevoerd, maar zeker is dat niet. De interpretatie van de mogelijke hoek aan de
havenkant is evenmin zonder problemen. Zo is er veel aangrenzend puin dat het beeld vertroebelt
De interpretatie van de mogelijke havenpoort blijft met de beperkte gegevens eveneens onzeker.
Bij de halfronde poorttoren dient opgemerkt te worden dat Reuvens het spoor met een gebogen sleuf
volgde en het spoor na zo’n twee meters ophield. Indien het inderdaad om een halfronde constructie
gaat, is daar later een deel volledig weggebroken. Het komt wel vaker voor dat Romeinse
muurstukken volledig zijn uitgebroken, maar dat kan niet zonder meer worden aangenomen. Verder
valt op dat de (stads)muur achter de ronding gewoon doorloopt. Ook dat kwam wel vaker voor,
bijvoorbeeld bij de Verualiumpoort in Cirenchester. 1900 Maar het is wel ongebruikelijk. Een verklaring
kan zijn dat het om een latere aanpassing gaat. 1901
De onzekerheden nemen niet weg dat de constructie wel een zeer passende oplossing zou zijn
geweest voor de aanwezigheid van de insteekhaven. Bij de opgraving van het AAC is in 2007-2008
namelijk vastgesteld dat zich hier een insteekhaven bevond die ruim honderd meter de stad in stak.
Verassend was ook dat deze haven nog gefunctioneerd blijkt te hebben tot in de 3 e eeuw, dat is tot na
de aanleg van de stadsmuur. 1902 Dat zou betekenen dat de insteekhaven een zeer zwak punt in de
verdediging vormde, wat des te opmerkelijker is voor een plaats waar een aanval over het water de
grootste bedreiging vormde. Daarvoor waren twee oplossingen mogelijk. Op de eerste plaats kon de
haven buiten de ommuring worden gehouden zoals dat bij andere havens gebruikelijk was. Of er kon
voor worden gekozen de doorgang ter hoogte van de stadsmuur te versmallen en bovendien te
flankeren met twee torens vanaf welke aanvallers bestookt konden worden. In de kerk Sint Appollinare
1892
Reuvens Dagboek II,69.
1893
Reuvens Dagboek II,47 met aantekening d.d. 15 augustus 1831, bij punt h op de schets.
1894
Op tekening RA. 30.c.14: 286 cm beneden het nulpunt van 2,12 m - NAP.
1895
Reuvens Dagboek II,67-69.
1896
Het kan niet gaan om de tuinmuur van hoekenburg die bij de theekoepel stond. Deze had namelijk een richting evenwijdig
aan de perceelgrens en was voorzien van steunberen aan de oostkant, dus de andere zijde (afbeelding bij Blok 2009, 404).
1897
Willems en Van Enckevort 2009,49-50 fig. 16.
1898
Vitruvius, De Architectura VI,8,6; Buijtendorp 1989e,86.
1899 Reuvens veldboekje, 23 maart 1830.
1900 Lander 1984,124 fig. 109; Wacher 1975, afb. 17 nr. 1.
1901 Reuvens Dagboek II,43 (met tekening).
1902 Koot 2009,38; Driessen 2009a,58-59.
268