Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

de Nederlandse versie ook Noertich heet. 276 De naam Aurindilius en varianten daarvan, bleef
eeuwenlang in de bronnen terugkomen.
In deze periode dateren de laatste invallen van de Noormannen uit 863. De tekst suggereert dus
dat de restanten bij Voorburg, zoals veel andere Romeinse versterkingen, in de jaren 856-863 door de
Noormannen zijn geteisterd. Aangezien de Noormannen primair op buit waren gericht, wijst hun
aandacht erop dat de Voorburgse versterking in die tijd, in het midden van de 9 e eeuw, nog werd
bewoond en de moeite van het plunderen waard was. Dit voor zover de berichten over de
Noormannen op waarheid berusten.
Waarschijnlijk bleven de Voorburgse ruïnes nog lange tijd als een hoger gelegen terrein
herkenbaar (afb. 1.1). De grachten lagen blijkens middeleeuwse scherven ten minste tot de veertiende
eeuw open en waren waarschijnlijk zelfs nog in de 17e eeuw zichtbaar. 277 In het jaar 1384 verscheen
in Voorburg voor het eerst de aanduiding ‘Hoogenburch’ in het register van de Leenkamer in
Holland. 278 De kennelijk omvangrijke sporen en de eerste verhalen waren aanleiding tot de nodige
mythe-vorming. Zo verscheen rond 1450 een handschrift met mythische verhalen over reuzen die in
onder meer Voorburg een grote versterking zouden hebben opgericht. Het verhaal werd later
aangevuld en als een van de eerste Nederlandse werken gedrukt, namelijk in 1478 in Gouda. Er
volgde nog een tweede editie in 1483 in Leiden en een derde editie in 1483-1486 in Delft. Naar de
eerste drukplaats zou het later bekend worden als het Goudse Kroniekje, de naam die Scriverius
eraan gaf bij zijn veel geraadpleegde herdruk uit 1663. 279
Janse merkt op dat dergelijke kronieken vaak, net als bij een opgraving, uit verschillende lagen
bestaan met een verschillende datering. Voor het Goudse Kroniekje maakte Janse aannemelijk dat de
oorspronkelijke versie rond 1440 is geschreven door iemand uit de omgeving van Delft. Deze eerste
versie begon pas in de Middeleeuwen (met graaf Dirk I) en eindigde met de dood van Jacoba van
Beieren in 1436. Vervolgens is er rond 1450 een voorgeschiedenis aan toegevoegd met de
prehistorie, Romeinse tijd en vroege Middeleeuwen, waar Voorburg wordt vermeld. Tot slot is het werk
in de periode 1436 – 1477 een aantal malen aangevuld met de recentste geschiedenis. 280 De hier van
belang zijnde beschrijving van de oudste periode was deels ontleend aan de wereldkroniek van de
Heraut van Beyeren en diens Hollantsche Cronike. Maar het verhaal over de stam der Slaven,
vermeend voorganger van de Hollanders, was nieuw, evenals het verhaal over de reuzen die in de
vroege Middeleeuwen onder meer Voorburg gesticht zouden hebben. 281
Uit de plaatsnaam Haarlem wordt in het Goudse Kroniekje afgeleid dat een zekere ‘heer Lem’
stichter van Haarlem zou zijn. Daarna zou de zoon van deze Lem, een zekere Ezeloor, in de eerste
helft van de 6 e eeuw oprichter van Voorburg zijn geweest. Deze datering volgt uit de opmerking dat
een en ander zich afspeelde ruim anderhalve eeuw voordat Sint Willibrord in 690 na Chr. zijn
zendingswerk begon. Volgens de kroniek duurde het namelijk “noch meer dan anderhalf hondert jaer
daer na/ tot dat Sinte Willibrort quam uyt Enghelant met veel goeder Priesteren/ ende bekeerde dat
Lant van Hollant totten heylighen Kersten ghelove”. Het Goudse Kroniekje neemt van De Beke het
verhaal over van de Noormannen die bij Noordwijk Sint Jeroen te grazen namen en vervolgens de
versterking bij Voorburg hebben verwoest. Dat wordt door de Goudse kroniek in navolging van De
Beke in 856 na Chr. gedateerd. 282
De historische feiten in de kroniek zijn niet al te betrouwbaar. Van belang is hier vooral dat
Voorburg rond 1450 kennelijk bekend stond als een grote versterking. Dat bevreemdt niet aangezien
het in het kustgebied met circa 14 hectare om veruit de grootste Romeinse ommuurde nederzetting
ging. De kroniek meldt over de omvang: “Dese coninck Eseloor dede maecken bij Voorburch een al te
grooten Casteel/soo dat men sijns ghelijcke niet en wiste van grootheyt/noch van hoocheit”. 283 De
imposante omvang van het ruïneveld was mogelijk aanleiding aan te nemen dat er reuzen hadden
gewoond. Daaronder Ezeloor zelf en zijn vrouw (“wijf”) die een “Reusinne” geweest zou zijn: “oock soo
was hij [Ezeloor] zeer groot ende hadde een wijf die ook een Reusinne was”. Volgens de Goudse
276 Bruch 1982,42 spreekt van een vergissing van de vertaler die ook elder moeite had met geografische aanduidingen buiten
de regio Utrecht.
277 Holwerda 1923,10 concludeert dat op basis van 14 e eeuws materiaal onderuit de gracht; Oudaan 1664,23 vermeldt ook de
grachten.
278 No. 50, fol 215, no. 1429; Langerak e.a. 1988,38; In Zwammerdam stonden de Romeinse resten ook bekend als ‘Hoge
Burgt’ (Haalebos 1977,14 en 16); Junius 1588,269.
279 Janse 2001,134-137 met overzicht handschriften; Van der Marel in Ebels-Hoving 1987,180 en 185: onder andere handschrift
Arnold in Leiden (UB LTH 1564) uit 4 e kwart 15 e eeuw (op papier met watermerk uit 3 e kwart 15 e eeuw); Scriverius 1663,201;
Romein 1932,90 en 107-109; Oorspronkelijke titel: Chronike of historie van Hollant, van Zeelant ende Vriesland ende van den
Sticht van Utrecht.
280 Janse 2001,134-137, 146-147 en 154-157.
281 Janse 2001,146.
282 Editie Scriverius 1663,7 en 15.
283 Editie Scriverius 1663,7.
58