Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Germania’s apart worden vermeld. De meeste auteurs volgen Strobel die aannemelijk heeft gemaakt
dat in de nazomer van 84 na Chr. de nieuwe provinciestructuur is ingevoerd na een succesvolle
campagne tegen de Chatten. In die periode is een reeks munten geslagen met teksten als “Germania
Capta” die naar de overwinning verwijzen, terwijl Domitianus in deze periode persoonlijk in de regio
aanwezig was. 1179 Ook lijkt al vóór 89 na Chr. een Bataafse ruitereenheid naar de provincie te zijn
teruggekeerd. Dat wijst op een versoepeling van de oude sancties. 1180 In dezelfde periode is de
provincie Moesia in twee delen gesplitst. 1181 Enkele auteurs zien de inrichting van de provincies
Germania Superior en Inferior nog zo’n vijf jaar later. Het zou dan om een straf gaan voor het tot dan
militaire bestuur omdat een deel van het leger begin 89 onder gouverneur Saturninus in opstand was
gekomen. 1182 Er lijkt in ieder geval sprake van een inrichting van deze provincies in de periode 84-89
na Chr., wat goed aansluit bij de infrastructurele activiteiten die vanaf die tijd plaatsvinden. Deze
infrastructurele werken lijken bedoeld om een geplande terugtocht van troepen te compenseren met
technische voorzieningen. Die moesten de verdedigbaarheid verbeteren, onder meer gericht op
sterkere verdedigingswerken en de infrastructuur om troepen snel te kunnen verplaatsen.
In 85 na Chr. werd het vlootstation in Keulen-Alteburg in steen uitgevoerd terwijl in de
daaropvolgende jaren verschillende andere verbeteringen langs de Rijngrens zijn doorgevoerd. Zo
geeft een houten paal uit Roomburg aan dat er daar in 86/87 na Chr. bouwwerkzaamheden
plaatsvonden. De oostelijke stadsmuur van provinciehoofdstad Keulen is in 89 na Chr. gebouwd, rond
welke tijd ook aan de kade is gewerkt. 1183 Bij De Meern duidt een enkele paal uit 89 na Chr. op
werkzaamheden en zijn er bij het nabijgelegen fort bouwactiviteiten tussen 89 en 96 na Chr.
waargenomen. Duidelijk is ook dat daar in de buurt bij Veldhuizen in 93 na Chr. een losplaats werd
aangelegd die speciaal bestemd lijkt te zijn geweest voor onderhoud aan de weg. En een jaar later is
in Woerden een oeverbeschoeiing geconstrueerd. Ook in Utrecht duiden stempels uit het fort op
activiteiten in deze periode. In Valkenburg en De Meern werden wachttorens gebouwd en
waarschijnlijk de limesweg verbeterd. 1184 En verder stroomopwaarts is rond 90 na Chr. in Xanten een
havenkade gebouwd. Precht ziet zelfs aanwijzingen dat in Xanten in deze tijd een planmatige civitashoofdstad
is aangelegd met mogelijk al de status van municipium. 1185 Het ziet er al met al naar uit dat
in deze fase op verschillende plaatsen aan de Rijn aan de infrastructuur werd gewerkt.
De inrichting van de provincie Germania Inferior ergens in 84-85 na Chr. of uiterlijk 89 na Chr. lijkt
voor zowel Voorburg als Nijmegen een stimulans te zijn geweest, herkenbaar aan een opleving in de
muntcirculatie en een stijgende hoeveelheid aardewerk onder Domitianus (81 - 96 na Chr.). 1186
Holwerda zelf, naar de maatstaven van zijn tijd een kenner van Romeins aardewerk, komt eveneens tot
de conclusie dat onder Domitianus de Romeinse bemoeienis met Voorburg intensiever werd. In zijn
beschrijving van de scherven van ruim vierduizend versierde terra sigillata schalen uit Voorburg,
noemt Holwerda als oudste stukken slechts een twintigtal exemplaren uit La Graufesenque die uit de
periode 70 – 85 zouden kunnen dateren, hoewel de produktie tot het eind van de 1 e eeuw in kleinere
hoeveelheden doorliep. Het aantal versierde scherven uit de decennia volgend op 85 na Chr. is in
ieder geval aanzienlijk groter. 1187 De vorm Dragendorff 29 komt slechts één keer voor. De
grootschalige produktie uit La Graufesenque, de belangrijkste leverancier van dit type voor het
noorden, eindigt rond 85-95 na Chr. 1188 De activiteiten lijken zodoende in Voorburg op basis va het
aardewerk pas na 85 na Chr. goed op gang te zijn gekomen. Ook de stempels op terra sigillata duiden
op een eerste echte impuls in deze periode (afb. 3.4). Aangevuld met de munten komt Holwerda tot
een stichting in “den iets lateren Flavischen tijd”. 1189
Nadere analyse van het muntmateriaal bevestigt dat beeld. Muntdeskundige J.P.A. van der Vin
constateert op basis van het muntpatroon dat er waarschijnlijk tussen 90 en 95 na Chr. plotseling veel
1179 Mocksy 1974,92; Drinkwater 1983,60; Willems 1986,386 en 405; Strobel 1987,437-437, 445 en 449 (najaar 84); Rhaepsaet-
Charlier 1973,159 en 161; Rhaepsaet-Charlier 1994,44 noot 4.
1180 Haalebos 2000,37 en 42-43 op grond van het diploma Elst uit 98 na Chr. en de titel Pia Fidelis; Vergelijk Strobel 1987,437
en 449 (najaar 84).
1181 Mócsy 1974,92; Halfmann 1986,183.
1182 Haalebos 2000,37 en 42-43 o.g.v diploma Elst uit 98 na Chr. en titel Pia Fidelis.
1182 Bogaers 1960-61,265; Rieche en Heimberg 1986,29; Byvanck 1943,286 en 469; Van Es 1994,51; Buijtendorp 1988,108.;
Van Es 1981,216; Willems 1986,226.
1183 Trier 2010 ,233-234; Schmidt 2010,329-330 .
1184 Hing en Vos 2005,129; Van Dinter en Graafstal 2007,27 en 31.
1185 Graafstal 2002,6,8-9 en 20 en noot 9,31(CIL XIII,8258-9 = Alteburg) en 33; Haalebos 1977,287 (Nederland); Rieche en
Heimberg 1998,62-63 en Abb. 94; Leih 2008,452; Precht 2008,205 (Xanten); Leih 2008,452, 468 en Abb. 309.
1186 Buijtendorp 1988a en 1994.
1187 Telling op basis van Holwerda 1923,153 en 163; Buijtendorp 1988 noot 20.
1188 Ozinga 1989,121; Polak 2000,125; De Bruin 2008b,219.
1189 Holwerda 1923,153.
170