Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Hadrianus bezocht in Keulen Platorius Nepos die tussen 119 en 122 stadhouder van Neder-
Germanië was. 1296 Hadrianus bezocht hoogst waarschijnlijk ook Xanten aangezien daar opvallend
veel openbare gebouwen uit de tijd van Hadrianus dateren. Het gaat onder meer om het Capitolium,
de zeldzaam grote openbare baden en de haventempel. 1297 Het is aannemelijk dat Nepos vanuit
Keulen met Hadrianus meetrok en onderweg het eveneens langs de Rijn (bij Xanten) gelegerde
Zesde Legioen ‘Valeria Victrix’ meenam. Nepos volgde namelijk in 122 na Chr. Pompeius Falco op als
gouverneur van Brittannië. Een inscriptie bevestigt dat het Zesde Legioen “overstak van Germanië
naar Brittannië”. Een ander document uit Brittannië bevestigt dat Nepos op 17 juli 122 na Chr. samen
met Hadrianus al in Groot Brittannië verbleef. 1298 Het Zesde Legioen was een echt ‘bouwlegioen’ dat
sterk betrokken was bij de opbouw van Xanten en later bij de bouw van de Muur van Hadrianus. 1299
Onderweg kan het Zesde Legioen in Voorburg dus ook een rol hebben gespeeld.
Hadrianus bemoeide zich volgens Dio Cassius met allerlei details: “Hij bekeek en onderzocht
werkelijk alles persoonlijk …greppels, borstweringen en palissades”. 1300 Tegen die achtergrond is het
zeer aannemelijk dat Hadrianus ook het naar hem genoemde Forum Hadriani persoonlijk aandeed.
Daarbij komt dat Hadrianus een bijzondere belangstelling had voor het rechtssysteem en daarom
graag gerechtsplaatsen aandeed, een functie die Voorburg als civitas hoofdstad ongetwijfeld al in die
tijd vervulde. 1301 Vanaf Voorburg was binnen een dagmars de kust te bereiken vanwaar de tocht naar
Brittannië vervolgd kon worden.
Verderop zal worden gereconstrueerd dat Voorburg over de Romeinse wegen gemeten ongeveer
310 kilometer van Keulen lag en circa 470 kilometer van Mainz. Met twintig tot dertig kilometer per
dag, kon Hadrianus dus vanuit Mainz in ruim twee tot ruim drie weken in Voorburg zijn. De reis zal in
werkelijkheid aanzienlijk langer hebben geduurd in verband met de nodige tussenstops. Bijvoorbeeld
in Bonn waar het Eerste Legioen was gelegerd waaraan hij zelf in 106 na Chr. nog leiding had
gegeven. Gezien de militaire diensttijd van vijfentwintig jaar zal hij een deel van de manschappen zelfs
nog gekend hebben. Een langere tussenstop in de provinciehoofdstad Keulen bij zijn vriend en
gouverneur Nepos ligt ook voor de hand. Daarna zal hij een tussenstop hebben gemaakt in Xanten
vanwaar zoals gezegd het zesde legioen met hem optrok. Terwijl de reis Mainz – Xanten (264
kilometer) met de reissnelheid van Hadrianus in negen tot dertien dagen was af te leggen, kan het met
de genoemde onderbrekingen al snel een maand hebben gekost. Tot Voorburg resteerde dan nog
een afstand van ongeveer 200 kilometer, goed voor zeven tot tien dagen reizen. Op dit traject waren
er minder bijzonderheden zodat het goed mogelijk is dat Hadrianus ruim binnen een maand vanuit
Xanten in Voorburg aankwam.
Gezien de op te starten bouwactiviteiten, is het goed denkbaar dat Hadrianus enige tijd in
Voorburg verbleef. De daadwerkelijke bouw kon hij uiteraard niet meemaken, maar wel bijvoorbeeld
de formele stichting van Forum Hadriani en bijbehorende religieuze plechtigheden. Omdat zijn reizen
doorgaans goed waren voorbereid, viel zijn rol daarin goed te organiseren. Verder kon Hadrianus
desgewenst aandacht besteden aan de lokale rechtspraak in de gerechtsplaats Voorburg. Periodiek
hield de stadhouder van de provincie hier rechtszittingen voor het gehele Cananefaatse gebied. Het is
goed mogelijk dat deze conventus werd gecombineerd met het bezoek van Hadrianus die sterk in het
recht was geïnteresseerd. Verder kon Hadrianus de castella in de omgeving inspecteren en de door
hem zo geliefde jacht bedrijven. 1302 Indien Hadrianus in Voorburg ook gezanten ontving, kan het
verblijf zeker enkele weken hebben geduurd.
Maar het is niet erg aannemelijk dat Hadrianus maandenlang in het nietige Voorburg verbleef,
temeer omdat er in de omgeving niet al teveel viel te beleven. Dat maakt het vrij aannemelijk dat
Hadrianus in het voorjaar van 122 na Chr. in Voorburg verbleef. Op het vervolgtraject richting Groot-
Brittannië waren er immers ook niet zoveel aanleidingen de reis te onderbreken, tenzij hij uitstapjes
heeft gemaakt naar het binnenland. En de oversteek naar Groot-Brittannië vond waarschijnlijk pas in
de zomer plaats. Een militair diploma van 17 juli 122 na Chr. geeft namelijk aan dat Julius Nepos
zojuist was benoemd tot stadhouder van Groot Brittannië. Dat maakt aannemelijk dat Hadrianus kort
daarvoor was aangekomen omdat zijn vriend Nepos hoogst waarschijnlijk met hem meereisde.
Halfmann acht daarom een oversteek in juni/juli van het jaar 122 na Chr. het aannemelijkst. 1303 Veel
1296
Eck 2004,700.
1297
Precht 2008a,206; Precht 2008b,308-309.
1298
Birley 1997,122, 124 en 127.
1299
Hessing 1999a,154-155; Geyer 1999,140-141.
1300
Grabsky 1997,147.
1301
Halfmann 1986,152.
1302
Vergelijk Halfmann 1986,124 en 152.
1303
Halfmann 1986,195-196; Birley 1997,113, 121 en 123-127; Grabsky 1997,140 en 145; Hessing 1999a,154; diploma CIL XVI
69.
184