Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

defensieve muur met onder meer steunberen of een aarde wal als versterking. Bij veel andere steden
ontbrak in de beginperiode een stadsmuur, of werd een pronkmuur gebouwd. Voorbeelden van dat
laatste zijn Augst en Avanches in Zwitserland. In beide steden is de ommuring veel groter dan het te
verdedigen oppervlak, wat defensief zeer onhandig was maar wel bijdroeg aan de uitstraling als grote
belangrijke stad. In Augst is de muur nooit afgebouwd en beperkte zich tot de zichtbare delen bij de
stadspoorten, met openingen tussen de uiteinden van de muur die voor een defensieve functie veel te
groot zijn. In Avanches valt op dat de muur relatief dun is zonder verdere ondersteuning. Verder zijn
de ronde torens afwijkend van het normale patroon volledig aan de binnenzijde geplaatst alsof het
uiterlijk voor de inwoners belangrijker was dan de defensieve waarde. Maar doordat de ommuring
geheel rondom liep, was er wel enige defensieve waarde. Eenzelfde combinatie, de defensieve
pronkmuur, komt bijvoorbeeld voor in Tongeren waar de ommuring defensief gezien een veel te groot
terrein omsluit. 1819 Het is sterk de vraag of Forum Hadriani zich zo’n pronkmuur kon veroorloven. Bij
de genoemde voorbeelden gaat het namelijk om veel grotere steden, vaak met de hogere status van
colonia.
Stenen stadsmuren werden in het grensgebied doorgaans opgericht uit militaire noodzaak zodat
een defensieve functie bij Forum Hadriani veel meer voor de hand ligt. 1820 De Pax Romana ofwel
eeuwige vrede begon in de tweede helft van de 2e eeuw scheuren te vertonen. Tijdens de regering
van Marcus Aurelius (161 – 180 na Chr.) ontstond in verschillende delen van het Rijk onrust, met als
belangrijke component de rond 166 na Chr. begonnen Marcomannenoorlog. 1821 Dat maakte
defensieve maatregelen noodzakelijk. Bekend is dat de vraag naar stedelijke ommuringen dermate
steeg, dat het verplicht werd toestemming te vragen bij de keizer. Gezien de vereiste toestemming en
beperkte middelen duurde het doorgaans enige tijd voordat defensieve maatregelen voor steden
daadwerkelijk gerealiseerd konden worden. Zo is uit een eerdere periode van Xanten bekend dat de
start van de bouw van de stadsmuur pas zo’n vijf tot acht jaar na de stichting van de nieuwe
nederzetting begon. 1822 Dat verklaart dat pas vanaf 170 na Chr. in het grensgebied langs Donau en
Rijn verschillende steden daadwerkelijk van een defensieve stadsmuur werden voorzien. 1823
Het is zeer goed mogelijk dat de bouw van een stadsmuur in Voorburg pas begon, of werd
versneld, nadat Chaukische piraten in de jaren 172 – 174 na Chr. het kustgebied teisterden. De
Chauken verrasten de Romeinen door vanuit zee aan te vallen. Ze omzeilden zodoende de Romeinse
verdedigingslinie langs de Rijn en vielen aan via veel minder goed beschermde mondingen van de
zuidelijkere rivieren Maas en Schelde. Na vele verwoestingen werden de aanvallers teruggeslagen
door Didius Julianus. Deze was in 170 en 171 commandant van het Tweeëntwintigste Legioen in
Mainz en in de jaren 171-174 de stadhouder van de provincie Belgica die de Chauken bestreed. Hij
werd voor zijn daadkrachtige optreden in 174 of 175 beloond met het consulaat zoals zijn
keizersbiografie vermeldt: “Nadat hij praetor was geweest, commandeerde hij het Tweeëntwintigste
Legioen Primigenia in Germanië, waarna hij Belgica gedurende lange tijd onkreukbaar bestuurde.
Daar bood hij met haastig uit de provincie gelichte hulptroepen verzet tegen doorgebroken Chauken,
een Germaans volk dat aan de rivier de Elbe woont. Wegens die verdiensten werd hij door de keizer
met het consulaat onderscheiden”. 1824
Een uitgestrekt gebied tussen de Belgische Schelde en de Noordfranse Somme werd door de
aanvallen geteisterd. Verschillende civitashoofdsteden werden zwaar getroffen, waaronder Arras,
Terwaan, Beauvais, Verdevil, Amiens, Bavay en mogelijk Tongeren. Amiens en Bavay waren zelfs zo
zwaar beschadigd dat grote delen opnieuw opgebouwd moesten worden. En ook in kleinere plaatsen
bij onder meer Doornik, Kerkhove en Velzeke zijn sporen van de verwoestingen aangetroffen. Verder
gingen veel villa’s in rook op. In de periode 160 – 174 na Chr. zijn in het getroffen gebied ook
opvallend veel muntschatten begraven, een zogeheten schathorizont. 1825
De in 172-175 na Chr. genomen tegenmaatregelen zijn op verschillende plaatsen zichtbaar. Bij
Maldegem, zes kilometer ten zuiden van Aardenburg, is een van de kampen van de haastig
aangerukte hulptroepen opgegraven, een afdeling Tungrische ruiters. Het fort was bezet vanaf 172 na
Chr. en is drie jaar later weer opgegeven, waarschijnlijk omdat er rond 175 na Chr. vlak in de buurt bij
Aardenburg een permanente versterking aan de kust werd gebouwd. Ook op andere plaatsen langs
1819
Nouwen 1997,106 en 126; andere voorbeelden met bron in Clearly 2003,73 en 76-79.
1820
Van Es 1981,143; Clearly 2003,79.
1821
Rogge 1996a,59-61 en fig. 2; Erdrich 2001a,121-125; Van Es 1981,44-45.
1822
Rieche en Heimberg 1998,53.
1823
Knight 1999,14, 18-19; Lander 1984,93; Wacher 1975,72 noot 61; Geter 1999,141; Poulter 1992,74 (voorbeeld veel
ommuringen boven-Donau); Digesta 50.10.6; I,8.9.4; L,10,6; Rogge 1996a,59-61 en fig. 2; Erdrich 2001a,121-125.
1824
Historia Augusta, Didius Julianus I.6-9 (vertaald in Lendering 2000,173); Eck 1984,97-105; Thoen 1987,63 en 92-94; Thoen
1991,196.
1825
Bayard en Massy 1984,106-107; Jacques en Jelski 1984,122; Thollard 1994,23; Rogge 1996a,61-62 en fig. 2 ; Thoen
1991,194-195; De Mayer 1937,282-288.
259