Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

lezers illustreren. De Engelse bisschop Ricardus van Bury beschreef het gevoel in de 14e eeuw als
volgt: "Eens een boek geschreven, biedt het de auteur het voorrecht dat, zolang het blijft bestaan, hij
als athanatos of onsterfelijk niet dood kan gaan". In dezelfde periode gaf Petrarca aan dat boeken
zodoende menselijke eigenschappen hebben. Ze kunnen je bijvoorbeeld gezelschap houden op reis,
je iets leren en als het ware met je praten. Smeyers merkt op dat niet voor niets menselijke
beschrijvingen werden gegeven die nog steeds worden gebruikt zoals de 'hoofdstukken', 'voetnoten'
en 'rug' van een boek. 146 En het is inderdaad een fascinerende gedachte dat ook deze studie mogelijk
na het jaar 2300 nog door iemand gelezen wordt. Specifiek voor die lezer zijn hier excuses op zijn
plaats voor het verouderde taalgebruik en de ouderwetse reproductietechniek. Ook hier kan met de
voortschrijdende techniek worden gesproken van een krimpende tijdsafstand omdat met bewegende
beelden en alles wat nog komt, nog meer van een auteur zichtbaar zal zijn dan een tekst alleen.
De toekomst: het verleden als venster op de toekomst
Met de herwaardering van het verleden komt ook tegenwoordig de toekomst weer in beeld. “Het
verleden is ons enige kompas naar de toekomst”, zo betoogde de historicus F. Ankersmit eind 2003 in
NRC Handelsblad. Ankersmit vergelijkt het met het lezen van een boek: “Wie geen kennis heeft van het
verleden is als iemand die van een boek slechts één pagina kent en die daarom onmogelijk begrijpen
kan wat er op de ene pagina staat. De historicus is daarentegen te vergelijken met iemand die heel
het boek kent vanaf het begin tot en met die bewuste pagina. Daarom heeft hij juist een goed idee van
wat er werkelijk op die ene pagina, de pagina van het heden, gebeurt – en ook van hoe het boek zich
in de toekomst misschien verder zal ontwikkelen”. 147
De bestudering van een vér verleden als dat van de Romeinse tijd is daarbij van wezenlijk
belang. 148 Bepaalde fundamentele inzichten worden helderder naarmate de bestudeerde periode
langer is. In het klein ervaren we dat persoonlijk. Wie midden in de zomer wordt geboren zal in
Nederland ondervinden dat er een winter volgt, maar wordt daar als baby bij gebrek aan persoonlijke
ervaring door verrast. Een terugblik van een paar maanden zou niet helpen. Pas als het mogelijk zou
zijn het laatste jaar voor de geboorte als historie mee te krijgen, zou de pasgeborene iets kunnen
vermoeden. En je moet minimaal een aantal jaren leven om te weten dat het een voorspelbaar
patroon betreft. “Niet weten wat er is gebeurd voor je geboorte, betekent dat je altijd een kind blijft”
schreef Cicero al. 149
Uiteraard zijn kortcyclische patronen als die van de seizoenen het gemakkelijkst te vatten.
Ingewikkelder is het begrijpen van ontwikkelingen op de lange termijn. Dan is zelfs een heel
mensenleven onvoldoende voor het herkennen van patronen. Het hodiecentrisme, de focus op de
geschiedenis van de laatste 50 tot 100 jaar in bijvoorbeeld het onderwijs, is wat dat betreft te
beperkt. 150 Als het mensenleven op duizenden jaren geschiedenis wordt geprojecteerd, is duidelijk dat
de persoonlijke ervaring slechts een korte momentopname is. Wat een rechtlijnige ontwikkeling lijkt,
kan over grotere tijdsafstand bezien een afbuiging vertonen, of zelfs een scherpe knik, met alle
ingrijpende gevolgen die daar bij horen. 151 Een paar koude winters worden met dat perspectief het
begin van een ijstijd; het beklimmen van de Berlijnse muur het einde van een groot Russisch Rijk.
Bestudering van het verre verleden, belangrijk werkterrein van de archeoloog, vergroot dus de
mogelijkheid tot verdieping van het inzicht in verleden, heden én toekomst.
Acht maal “i”: lessen uit de Romeinse geschiedenis
Zoals onder meer Popper betoogde, kan het verleden geen harde voorspellingen over de toekomst
leveren. Maar het kan wel een positieve sturing aan die toekomst geven. 152 Geschiedenis is wel
degelijk leerzaam zolang er maar met zorgvuldigheid mee wordt omgegaan. 153 Hieronder wordt aan
de hand van de acht i-thema’s beschreven wat dit kan opleveren. Eerst gebeurt dat voor de Romeinse
periode in het algemeen. Vervolgens wordt aan de hand van dezelfde acht i-en een voorschot
gegeven van wat de Romeinse stad bij Voorburg op dit vlak te bieden heeft.
146 Smeyers 1999,10-11.
147 NRC Handelsblad 11 november 2003,9; Ankersmit 1986,318.
148 Renfrew en Bahn 2004,9 en 469.
149 Cicero, De Oratore XXXIV.
150 Ankersmit 1986,318.
151 Buijtendorp 2007c,362.
152 Ankersmit 1986,53 en 315.
153 MacMillan 2010,xiii.
35