Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

in Voorburg hooguit tot een kleine kern heeft beperkt. Naar evenredigheid van de situatie in Xanten,
zou het om een terrein van enkele hectaren kunnen gaan.
Daarbij kan een rol hebben gespeeld dat Diocletianus in 297 na Chr. een administratieve
hervorming afrondde waarbij kleinere administratieve eenheden werden geschapen. Belangrijk is dat
in het kustgebied verschillende civitas-hoofdplaatsen hun positie verloren. Met de hervorming werd de
invloed van het burgerlijk bestuur teruggedrongen en de voorkeur gegeven aan hoofdplaatsen die
vlakbij een rivier lagen. 2189 Omdat het Kanaal van Corbulo bij gebrek aan onderhoud volledig
onbruikbaar zal zijn geworden, werd de situatie er in Voorburg niet beter op. Om vergelijkbare redenen
lijkt bijvoorbeeld de burgerlijke nederzetting bij Aardenburg aan het eind van de 3 e eeuw geheel of
grotendeels verlaten te zijn. 2190 Het is daarom goed mogelijk dat de bestuurlijke functie in de 4 e eeuw
was overgenomen door een andere plaats. Het meest voor de hand ligt een versterking langs de
Oude Rijn, waarbij met name aan de Brittenburg valt te denken, bij het vroegere Lugdunum, een
onderwerp waar de auteur op een andere plek uitvoeriger terug zal komen. Het is ook mogelijk dat
Nijmegen (een deel) van de taken overnam, maar dat zou niet passen in de trend de
bestuursgebieden kleiner te maken.
Ook als Voorburg de positie als hoofdplaats verloor, kan er nog wel enige bewoning zijn geweest
in een verkleinde kern. Binnen de muren kan zelfs een legerafdeling gelegerd zijn geweest van de
comitatenses die in deze tijd in verschillende steden waren ondergebracht. Ook kan de nederzetting
een rol hebben gespeeld bij de inning van belastingen. 2191 De doorgaans hoger gelegen laat-
Romeinse bewoningssporen zijn vaak slecht geconserveerd of zelfs volledig verdwenen en zijn
daardoor veel lastiger in kaart te brengen. 2192 Zo is ondanks uitgebreid onderzoek pas zeer laat
gebleken dat het castellum in Valkenburg ook in de 4 e eeuw is gebruikt. Een dergelijke 4 e eeuwse
kern, onder meer aangetoond in Xanten, behoort bij het oude stadscentrum van Forum Hadriani
daarom zeker tot de mogelijkheden. In het centrum van Forum Hadriani stonden immers grote stenen
gebouwen waarvan de buitenmuren deels hergebruikt konden worden. Restanten uit onder meer
Xanten, Amiens en Bavay illustreren dat hergebruik van de muren van bijvoorbeeld het forum
regelmatig voorkwam, wellicht omdat die vrij lang waren. 2193
Het belangrijkste deel van het hergebruikte terrein lag dan buiten het door Holwerda en Reuvens
onderzochte gebied, wat het beperkte aantal laat-Romeinse vondsten bij hun opgravingen mede zou
kunnen verklaren. Het is goed mogelijk dat er een kleine 4e eeuwse kern ten oosten van het door
Holwerda en Reuvens opgegraven terrein lag. Het is zelfs denkbaar dat uit het omringende puin een
kleine ommuring is aangelegd zoals bij veel andere steden het geval was, waaronder Xanten en
Tongeren. Behalve dat er niet grootschalig is gegraven, is juist op dit terrein veel grond afgegraven
waarbij laat-Romeinse sporen grotendeels verdwenen kunnen zijn. De hoop is onder meer gevestigd
op het terugvinden van een dendrochronologisch dateerbare paalfundering. Het is overigens goed
mogelijk dat de oude stadsmuur in deze periode nog voor een belangrijk deel overeind stond.
Aanvallers hadden immers weinig baat bij het met veel inspanning slopen van de muren als ze de
stenen zelf niet konden gebruiken. Als verdedigingsmuren nog overeind stonden, kwam het nogal een
voor dat minder belangrijke poorten werden dichtgemetseld om het aantal zwakke punten in de
verdediging te verkleinen. Een fraai voorbeeld daarvan is de kleine stadspoort van het Britse
Caerwent die tijdens de opgraving nog voor een deel bleek dichtgemetseld te zijn. Dichterbij is de
havenpoort in Keulen een voorbeeld. 2194 Een dergelijke blokkade van de kleine westelijke poort in
Voorburg zou kunnen verklaren waarom de weg over de strandwal in de Middeleeuwen niet meer door
deze poort gelopen lijkt te hebben. Het zou ook kunnen verklaren waarom het stenen gebouw in
insula VI op een gegeven moment over deze weg (decumanus 1) zou zijn gebouwd. Het zou hier een
uitbreiding uit de 4 e eeuw kunnen zijn omdat het muurwerk een Romeinse indruk maakt (afb. 8.4 en
8.5). De mogelijkheid van een dergelijke laat-Romeinse kern vormt zeker een aandachtspunt bij
toekomstig veldonderzoek, maar is met de huidige gegevens speculatief.
Het vondstmateriaal beperkt zich tot een klein aantal laat-Romeinse vondsten. Holwerda en
Reuvens vonden op een totaal van ruim 250 stuks slechts één munt uit de 4e eeuw (0,4 procent), een
koperstuk van Constantius I uit circa 350 na Chr. 2195 Bij latere oppervlaktevondsten zijn wel wat meer
4e eeuwse munten gevonden, terwijl Van Wijn 4e eeuwse munten van Constantinus (337 – 340 na
Chr.) en Valentinianus (364 – 375 na Chr.) noemt. 2196 Bij een inventarisatie van de na de opgraving
2189
Rogge 1996b,93; Rogge 1996c,100; Raepsaet-Charlier 2006,15.
2190
Besuijen 2008,80.
2191
Rogge 1996c,101 en 105 over de comitatenses; Knight 1999,34 (belasting).
2192
Onder andere Bridger 2003,22.
2193
Rüger 1979,515; Knight 1999,32; Rogge 1996b,80; Wightman 1985 afb. 38.
2194 Trier 2010,234.
2195 Holwerda 1923,148.
2196 Van Wijn 1800,15.
309