Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

teruggelopen, en de activiteiten zich concentreerden in het centraler gelegen deel dat deels door
Reuvens is opgegraven. In het westen stonden uitsluitend houten huizen, terwijl Reuvens ook volop
stenen gebouwen heeft opgegraven die een grotere kans hadden gewelddadigheden en achterstallig
onderhoud te overleven, en dus beter hergebruikt konden worden.
Marcus Cassianus Latinius Postumus was bevelhebber van de troepen van Germania Inferior
toen hij door muitende troepen tot keizer werd uitgeroepen. Omdat Postumus op zijn munten Hercules
Magusanus als belangrijke god afbeeldde, is wel verondersteld dat hij een Bataaf was. Maar het is
ook niet uitgesloten dat hij van Cananefaatse origine was en zelfs uit Forum Hadriani afkomstig
was. 2168 Een recent fragment van een altaar uit de omgeving van Den Haag vormt namelijk een
aanwijzing dat Hercules Magusanus ook in het Cananefaatse gebied werd vereerd. Het betreft een
fragment van een altaar met een beginletter H waarvan de decoratie en het formaat lijkt op een altaar
voor Hercules-Magusanus uit Houten-Tielland. 2169 Maar van eventuele extra inspanningen voor zijn
voormalige woonplaats is in Voorburg tot op heden geen enkel spoor gevonden. De kans dat
Postumus uit Forum Hadriani kwam is daarmee vooralsnog klein. 2170
Het herstel was waarschijnlijk beperkt van omvang en bovendien kortstondig. Postumus wist in
268 na Chr. nog een inval af te slaan, maar werd begin 269 na Chr. vermoord. Onder zijn opvolger
Victorinus (269 – 271) bleef het vrij rustig. Maar na de moord op Victorinus begin 271 na Chr. nam de
druk toe. Zijn opvolger Tetricus (271 – 274) moest in 272 na Chr. al een Germaanse inval afslaan.
Daarna ging de aandacht vooral uit naar de strijd met de officiële keizer Aurelianus (270 – 275 na
Chr.) in Rome. Daardoor kreeg het noorden defensief weinig aandacht. 2171 Blijkens klassieke bronnen
drongen vijandige stammen het Scheldegebied binnen, wat zichtbaar is aan een serie muntschatten
uit de jaren 270-273 na Chr. in het binnenland van Zuid-Oost België. In het Belgische kustgebied
sluiten de muntpatronen al met Postumus af. In het Nederlandse kustgebied komen nog wel munten
van de Tetrici voor in onder meer Aardenburg, Domburg, Westerschouwen, Ockenburg en de
Scheveningseweg in Den Haag. Twee muntschatten uit 273 na Chr. in Aardenburg passen in
hertzelfde beeld. 2172
In 274 na Chr. gaven de Tetrici zich over aan keizer Aurelianus. Deze begon daarop weliswaar
aan het herstel van het centrale gezag, maar voelde nog voldoende dreiging om te starten met de
bouw van een stadsmuur voor Rome. Nadat hij najaar 275 na Chr. werd vermoord, volgde een
keizerloze periode van een half jaar en een intensieve troonstrijd. Na eerdere barbaarse invallen, was
er op een aantal fronten geen houden meer aan. In 275 – 276 na Chr. werd de limes op een aantal
plaatsen doorbroken en werden de achterliggende provincies platgelopen. 2173 In de daaropvolgende
periode was de chaos compleet. In deze onrustige tijd zijn veel muntschatten begraven, waarbij als
gevolg van de scherpe inflatie de aantallen munten vaak groot zijn zoals de 4.816 stuks in de
muntschat van Vught. Misschien is in 1626/1628 ook in Voorburg zo’n schat gevonden omdat toen
“onder andere antiquiteiten een groote aarden pot gevonden” is, “in dewelke omtrent een wateremmer
vol zilveren penningen gevonden zijn” die waren geslagen door “verscheyde Roomse kaiseren”. 2174
Zilveren munten waren in de 4e eeuw schaars. Een datering van de schat in de tweede helft van de
3e eeuw is dus zeer wel denkbaar, maar valt niet te bewijzen. Eerder komen namelijk ook al wel grote
zilverschatten voor. 2175
Kemmers heeft er overigens op gewezen dat er weinig aanwijzingen zijn dat het Nederlandse deel
van de limes in deze periode direct is getroffen. Er zijn geen of weinig sporen van brandlagen en in
tegenstelling tot het binnenland is langs bij de Nederlandse castella geen concentratie van
muntschatten gevonden. Kemmers oppert daarom dat de verhalen van historici overdreven waren of
geen betrekking hadden op dit deel van het grensgebied. Ze acht het ook mogelijk dat de bewoners al
verwant waren met de nieuwkomers waardoor het proces met veel minder geweld verlopen kan
zijn. 2176 Maar het is ook mogelijk dat de invallers de goed verdedigde castella met rust lieten en zich
2168
Zijn munten voor Hercules van Deuso (Herc. Deusiniensi, onder andere RIC 131v) worden wel gezien als aanwijzing dat hij
uit de onbekende plaats Deuso afkomstig zou zijn.
2169
Pavlovic 2007,61; het kan ook gaan om een combinatie van Hercules met een Cananefaatse god.
2170
Die kans is op basis van bevolkingsaantallen minder dan 10%. Nijmegen en Voorburg hadden bij elkaar circa 4.000
inwoners, en voor het Cananefaatse gebied is het aantal inwoners in andere burgelijke nederzettingen anderhalf maal zo hoog
geschat. Dat zou in Cananefaats en Bataafs gebied circa 10.000 inwoners van burgelijke nederzettingen betekenen, waarvan
10% uit Forum Hadriani. Omdat Postumus ook in een ander milieu geboren kan zijn, is de kans nog kleiner dan 10%.
2171
Van Es 1981,49.
2172
Thoen 1978,199-200; Boersma 1967,76 en 78;.Waasdorp 1999a,35 met verwijzing naar Baart 1990; Besuijen 2008,44 ben
80.
2173
Rogge 1996b,77-80; Willems 1986,433; Van Es 1994,66; Thoen 1978,197; Baart 1990,41, 46, 49 en 131 wijst op langer
doorlopen muntreeks Voorburg t.o.v. nabijgelegen castella. Idem Waasdorp 1999,174 met munten uit circa 270 na Chr. uit
Ockenburg en Scheveningseweg.
2174
Van Leeuwen 1685,181; Holwerda 1923,2 (incompleet citaat).
2175
Bijvoorbeeld 1302 denarii in de kort na 186 na Chr. (sluitmunt) verborgen muntschat van Uitgeest (Vons 1987)..
2176 Kemmers 2000,27-28 en 52-53.
306