Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

H 6 EEN STAD MET STATUS
Forum Hadriani onderging na de stichting binnen enkele generaties een snelle ontwikkeling. In het
midden van de 2e eeuw was sprake van een Antonijnse impuls met vermoedelijk de verlening van
stadsrechten. Deze status werd al snel vertaald in symbolische verdedigingswerken. Waarschijnlijk
onder de volgende keizer Marcus Aurelius kreeg de stad een stenen stadsmuur. Dat droeg verder bij
aan de status, maar zou ook defensief noodzakelijk worden. Na eerst aandacht voor de juridische
status, komt vervolgens de Antonijnse impuls ter sprake die volgde op de verlening van stadsrechten.
Daarna wordt gekeken naar de stadsmuur van Forum Hadriani. Het illustreert hoe in de bloeiperiode
van de 2 e eeuw hard werd gewerkt aan de status van Forum Hadriani als echte stad, zowel juridisch
als in de vorm van bouwwerken.
De juridische status
Voorburg werd uiterlijk in 151 na Chr. een municipium dat wil zeggen een stad met stadsrechten. Er
waren juridisch twee soorten municipia: die met Latijns recht en die met Italiaans recht. Bij de eerste vorm
kregen alleen de magistraten burgerrecht, bij de tweede vorm kregen alle raadsleden burgerrecht.
Raepsaet-Charlier veronderstelt dat de municipia in Germania Inferior alleen het Latijnse recht kregen. 1674
Voorburg zou in dat geval de beperkte rechten voor alleen de magistraten hebben gehad, een functie die
overigens jaarlijks wisselde.
De ontwikkeling van forum tot municipium
Voorburg is waarschijnlijk in enkele stappen naar de stadstatus gegroeid. Het was in de Flavische periode
begonnen met de positie als civitas-hoofdstad. Met het bezoek van Hadrianus in 121 of 122 na Chr.
werd de nederzetting vervolgens als “Forum Hadriani” tot forum verheven. Dat was volgens een
Romeinse wet (de ‘Lex Rubria’) een formele status, in ieder geval in de tijd dat deze wet tussen 49 en
42 vóór Chr. werd vastgelegd. 1675 In Voorburg was duidelijk sprake van een opnieuw gestichte
nederzetting. In dat geval werd vaak een keizersnaam gebruikt en verdween de oude plaatsnaam.
Andere voorbeelden illustreren dat Forum-plaatsen vaak naar hun stichter werden genoemd. 1676 In het
Romeinse Rijk zijn zo’n zestig Forum-namen bekend, waarvan tweederde uit Italië. Regelmatig waren
keizers de naamgever. Zo dankte het Franse Fréjus (Forum Iulii) de naam aan Julius Caesar, het
Zwitserse Martigny aan Claudius (Forum Claudii Vallensium) en het op Sardinië gelegen Forum
Traiani (Fordongianus) aan Trajanus. 1677 Ook waren er bijvoorbeeld plaatsen met de naam Forum
Tiberii, Forum Neronis en Forum Domitii, waarbij overigens niet altijd bewezen is dat een keizer de
naamgever was. Dergelijke plaatsen konden een vergelijkbare omvang hebben als Forum Hadriani,
zoals 10 hectare voor Forum Cornelii en 12,5 hectare voor Forum Iulii. 1678
De term forum werd vaak gebruikt voor plaatsen die een rol vervulden als administratief- en
marktcentrum van een regio. Het is verder bekend dat ze een eigen territorium en raad met
bestuursleden konden hebben. 1679 Dat zou passen bij het beeld dat Forum Hadriani niet alleen het ius
nundinarum bezat, het recht om weekmarkten te houden, maar in deze fase ook hoofdstad was van
het stamgebied (civitas) van de Cananefaten. Het verlenen van de forum-titel was zodoende de
bevestiging van een al bestaande positie. Het is overigens goed denkbaar dat Voorburg al wel in de
1e eeuw marktrechten bezat zonder de titel van forum. Vaak wordt aangenomen dat keizer of senaat
nodig waren om die marktrechten te verlenen. 1680 Maar dat was niet altijd het geval, zo blijkt uit
voorbeelden waarbij de gouverneur van de provincie het marktrecht toekende. 1681
1674 Raepsaet-Charlier 1999,319-320.
1675 Langhammer 1973,2-4: naast municipium en colonia ook forum, oppidum, praefectura, vicus, conciliabulum en castellum
(betrof wet Gallia Cisalpina, niet te verwarren met de Lex Rubria van Caius Gracchus); CIL I,206; Vergelijk de Lex Iulia Agraria,
Lex Acilia en Tabula Heracleensis (Ruoff-Väänänen 1978,9, 19, 38 en 44).
1676 Galsterer-Kröll 1972,44-45, 50 en 87; Ruoff-Väänänen 1978,13 (Festus, Bloss,Lat 74).
1677 Friuli in Italië heette ook Forum Iulii. Galsterer-Kröll 1972,115 en 121; Er werden ook niet keizer-namen gebruikt zoals
enkele voorbeelden uit Italië illustreren: Forum Flaminii (S. Giovanni Profiamma), Forum Populi (Forlimpopoli), Forum Livii
(Forli), Forum Novum (Vescovio), Forum Appi (bij Rome) en Forum Sempronii (Fossombrone); Ruoff-Väänänen 1978,4, 76, 78
en map 1-2.
1678 Galsterer-Kröll 1972,20 (Forum Tiberii), 115-116 (Forum Tib. In Ptolm 2,9,10 in gebied Helvetiers),120 (Forum Domitii in
Itinerarium Antonini 389,3 en 396,8 in Gallië; Forum Neronis in Plinius 3,37 en Ptolemaeus. 2,10,8); Ruoff-Väänänen 1978,14;
De Ligt 2008,170 en 173 voor oppervlakten.
1679 Potter 1987, 81-82; Ruoff-Väänänen 1978,38 nr. 45-46.
1680 MacMullen 1970,334: Suetonius, Vitae Caesarum, Claudius 12.2; Plinius, Epistulae S.4.; Digesta 50.11.1 (Modestinus);
Codex Justinianus 4.60 (Valentinianus en Valens); Bogaers 1964,290 noot 155; Over vaste marktdagen: Etienne 1985,185;
Korb 1984,251-252; Mann 1983,35 (o.g.v. Dio Cassius).
1681 De Ligt 1993,124, 160, 169-170 (noot 55) en 223 (noot 101).
241