Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

de kust werden versterkingen ingericht, waaronder in Oudenburg waar in deze tijd het eerste
hout/aarden castellum verscheen en misschien in Brugge. 1826 Ook burgerlijke nederzettingen kregen
een flinke stimulans. Zo verkreeg Trier rond deze tijd een ommuring. Nijmegen lijkt ook in deze
periode verstrekt te zijn, hoewel de datering daarvan nog niet erg exact is. Tongeren, dat al een
stadsmuur had, kreeg rond deze tijd waarschijnlijk een nieuwe poort. Maar ook het veel kleinere
Kerkhove werd beschermd met een palissade en gracht. Evenzo werd bij het badhuis in Heerlen een
spitsgracht aangelegd. De civitashoofdsteden Amiens en Bavay werden voor een belangrijk deel
opnieuw opgebouwd, wat bijvoorbeeld in Amiens gepaard ging met vergroting van het forum en het
badhuis. 1827
In het Cananefaatse gebied zijn de castella langs de Rijn wellicht vermeden en gespaard
gebleven, wat zou verklaren dat daar geen brandlagen zijn aangetroffen en weinig merkbaar is van
extra activiteiten. 1828 Voor Valkenburg, Utrecht en Vechten wordt aangenomen dat deze castella pas
in het begin van de 3 e eeuw een stenen ommuring kregen. In Alphen leverden overstromingen een
bijzondere situatie op en was al in 160 een stenen weermuur met poorten gebouwd. 1829 Voor
Zwammerdam is een bouw van de ommuring rond 180 na Chr. mogelijk, maar wellicht is toen alleen
de principia verbouwd. In Naaldwijk zijn in de periode 175-190 na Chr. bouwactiviteiten waargenomen
in wat mogelijk de vicus bij een vlootbasis was. 1830 Versterking van een eenheid daar kan mede
gericht zijn geweest op de bescherming van Forum Hadriani. Op het Cananefaatse platteland viel niet
zoveel te plunderen, maar het slechts symbolisch beschermde Forum Hadriani kan een aantrekkelijke
prooi zijn geweest. Het is daarom denkbaar dat de Chauken via de slecht beschermde Maas en
vervolgens het Kanaal van Corbulo naar Forum Hadriani zijn gevaren. Een vlootbasis bij Naaldwijk
kan een hindernis zijn geweest, wat ook kan gelden voor een eventuele vlootbasis in de buurt van
Voorburg. De vlootbasis bij Boulogne lijkt door de aanvallers te zijn vermeden, wat met een
vlooteenheid in Naaldwijk en Voorburg ook het geval kan zijn geweest. 1831
De Voorburgse stadsmuur maakt een primair defensieve indruk met sterke gelijkenis met de
verdedigingswerken van forten in de omgeving. Zo is net als bij de forten gekozen voor het efficiënte
en sterke muurtype met een aarden wal achter een stenen muur in plaats van de indrukwekkendere
hoge muren zonder zo’n wal. Holwerda suggereerde dat de verdedigingswerken onder directe
dreiging zijn aangelegd. Bij de Heliniumpoort was tussen de twee uiteinden van de buitenste gracht
tijdelijk een verbindingsgracht aangelegd die daarna snel weer is dichtgeworpen. Volgens hem was
het verbindingsgrachtje een tijdelijke maatregel, bedoeld tot het moment dat de bijbehorende stenen
poort klaar was. 1832 De gehaaste omstandigheden zouden ook kunnen verklaren dat de grote stenen
poort eenvoudig is aangebouwd tegen de achterzijde van een bestaande constructie, de
vermoedelijke ereboog. Evenzo lijkt het erop dat ter hoogte van de kleine poort eerst de muur is
gebouwd, en de poort pas daarna aan de muur is toegevoegd. De dreigende situatie zou verder
kunnen verklaren dat de stenen muur niet op de plek van de palissade is aangelegd, maar er direct
achter. Op die manier kon de palissade tijdens de bouw bescherming blijven bieden. Verder is de
binnenste gracht mogelijk iets verbreed, wat zou verklaren dat de rand van de palissadegreppel op
sommige plaatsen is vergraven. 1833 Misschien verscheen in dit stadium ook een extra hindernis met
mogelijk takken tussen de twee grachten in (afb. 6.11). 1834
Daarboven zijn er verschillende defensieve details. Zo valt het op dat bij de Heliniumpoort met de
aanleg van de buitenste gracht een slinger in de weg ontstond die de defensieve waarde verhoogde.
Daarmee was de weg buiten de stadsgrens niet meer gericht op de vermoedelijke ereboog die
waarschijnlijk met de aanleg van de stadspoort is afgebroken. Defensieve waarde ging nu kennelijk
boven uiterlijke schoonheid. Overigens is voor de kleinere westpoort niet zo’n slinger aangebracht.
Misschien is pas halverwege de aanleg besloten tot een defensievere uitvoering. Maar het is ook
denkbaar dat het vooral een symbolische constructie was die bij de hoofdweg over de strandwal voor
1826 Rogge 1996a,63-65; Bechert en Willems 1997,79; Hegener 2003,86 en 93; Thoen 1991,195-196.
1827 Bayard en Massy 1984,106-107; Rogge 1996a,60-62; Borgard 1994,74.
1828 Vergelijk ook Besuijen 2008,42.
1829 Bult en Hallewas 1990,56 (Valkenburg); Brandenburg en Hessing 2005,31 (Roomburg); Polak, Kloosterman en Niemeijer
2004,253 (Alphen a/d Rijn); Ozinga e.a. 1989,41 (Utrecht); Polak en Wynia 1991,142 (Vechten); Erdrich 2001a,32 dateert
Valkenburg rond 180 na Chr. in plaats van rond 200 na Chr.
1830 Haalebos 1977,46, 65 en 288-290; Haalebos en Franzen 2000,17 (Zwammerdam); Van der Feijst 2008a,65-66; Van der
Feijst en Blom 2008,206 en 208 (Naaldwijk).
1831 Thoen 1991,194 over Boulogne; Derks 2008a over vlootinscriptie Naaldwijk uit waarschijnlijk 161 na Chr.; idem Van der
Feijst en Blom 2008,209.
1832 Vergelijk de palissade die voor een poort in Valkenburg is aangetroffen en ook een tijdelijke verdediging lijkt te zijn: Van
Giffen 1944,163.
1833 Vergelijk Holwerda 1911,21 en afb. 33; overigens kan de ligging van de bestaande gracht ook de plaatsing van de muur
verklaren.
1834 Holwerda en Evelein 1911,26; ook zichtbaar in profiel N en O (vergelijk Holwerda 1923 plaat VII).
260