Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

oude geul die zeer waarschijnlijk was hergebruikt voor het Kanaal van Corbulo. Daarna is in 2005 op
twee Romeinse mijl (drie kilometer) van Forum Hadriani dezelfde weg met kanaal teruggevonden. In
beide gevallen lag langs de weg een bermgreppel waarvan de onderkant zich ongeveer 1,2 meter
beneden NAP bevond, dus mogelijk net boven de hoogste stand van het grondwater. Dat stond
immers volgens Van Giffen en BAAC in Voorburg vlak bij het kanaal op iets minder dan 1,2 meter
beneden NAP. In Wateringse Veld was ook nog zichtbaar dat het Romeinse loopniveau zich daar
ongeveer op 0,25 meter boven NAP bevond zodat de bermgreppel circa anderhalve meter diep was.
Naast de weg lag de bodem van de restgeul op circa 1,75 meter beneden NAP. Maar het iets
zuidelijker gelegen Kanaal van Corbulo kan nog wat dieper zijn uitgegraven. 940 Dat bleek in Rijswijk
waar de onderkant van de bermgreppel vrijwel even diep was als in Wateringse Veld, een consistentie
die past bij een waarschijnlijk in een keer aangelegde weg. In Rijswijk is vanaf de waterrand de eerste
vier meter van het kanaal zichtbaar met een bodem die afloopt van circa 2 tot 2,2 meter beneden
NAP. 941 Zoals gezegd is zo’n diepte in Voorburg ook goed mogelijk omdat de Jager bij het landhuis
Hoekenburg vlak langs de Vliet de bovenkant van de strandwal op 2,25 meter beneden NAP
aantrof. 942 Verderop wordt bij de bespreking van het Kanaal van Corbulo aangegeven dat de
gemiddelde diepte bij Voorburg vermoedelijk rond 2,5 meter beneden NAP lag, met erboven een paar
decimeter dikke restanten van een sliblaag.
Het water werd in deze periode zonder bedijking bij stormen minder hoog opgestuwd dan
tegenwoordig. Het water kwam daardoor tijdens stormvloeden zelden een meter boven de
hoogwaterlijn uit, en bijna nooit boven de anderhalve meter: het extreem hoog waterniveau (EHW). 943
Het uit opgeworpen grond gebouwde weglichaam bij Rijswijk en Wateringse Veld is waarschijnlijk zo
hoog aangelegd dat deze doorgaans droog bleef. Daarbij zal de ervaring met de daadwerkelijke
waterstanden in het kanaal het uitgangspunt zijn geweest. Met een marge van anderhalve meter (vijf
voet) was een loopniveau op minimaal 0,25 meter boven NAP nodig. Dat is gebaseerd op eerder
genoemd gemiddeld hoog waterniveau (GHW) op maximaal 1,2 meter beneden NAP stond. 944 Het
hoogwater bij de monding van de Maas stond zoals aangegeven mogelijk een meter hoger. Maar ook
is aangegeven dat het een bekend verschijnsel is dat het niveau van hoogwater landinwaarts afneemt.
Het gemiddeld laag waterniveau (GLW) was vaak stabieler en kan in het Kanaal van Corbulo bij
Rijswijk vergelijkbaar zijn geweest met de 1,4 meter beneden NAP die hierboven voor de monding bij
de Maas is verondersteld. De waterstand schommelde dan bij Rijswijk tussen de 1,2 en 1,4 meter
beneden NAP. Omdat de top van het weglichaam gezien de aanzet van de bolling waarschijnlijk nog
een of twee decimeter hoger lag, is een nog wat ruimere marge denkbaar tussen de 1 en 1,4 meter
beneden NAP.
Gegeven de onzekerheden laat dat zich afronden op een tot anderhalve meter beneden NAP. Bij
een diepte van 2,2 meter beneden NAP, stond in dat geval 0,7 tot 1,2 meter water in het kanaal. Dat
was zelfs bij eb voldoende voor Romeinse platbodems die aan een diepgang van een halve meter al
voldoende hadden. 945 Wel was het wat minder dan de veronderstelde diepgang van de Rijn in de
Romeinse tijd die voor de zomerperiode op circa twee meter wordt geschat. Met de winter in tijden van
verhoogde waterafvoer kon dat nog met een of twee meter oplopen. 946 Dat een getijdenverschil van een
tot anderhalve meter aan de monding van het kanaal bij Rijswijk was gedempt tot ongeveer een halve
meter, is goed denkbaar. Het stormvloedniveau lag dan rond het NAP-niveau tot maximaal een halve
meter daarboven zodat de weg nooit of zelden in gevaar kwam. Ander onderzoek duidt in lijn hiermee
erop dat de stormvloedhoogte in de IJzertijd, in de begintijd van de Gantel, circa 0,6 meter boven NAP
lag, en daarna met het dichtslibben van de Gantel daalde tot een paar decimeter boven NAP. 947 Voor
de Harnaschpolder komt dit onderzoek in de Late IJzertijd op een gemiddeld laagwater niveau van
eveneens circa 1,5 meter beneden NAP. 948
Een vergelijkbaar beeld, met het getijdenverschil mogelijk nog iets verder afgezwakt, valt drie
kilometer ten oosten van Rijswijk bij Voorburg te schetsen. In het begin van hoofdstuk 17 wordt bij de
reconstructie van de lokale infrastructuur aangegeven dat het Kanaal van Corbulo van Forum Hadriani
tot aan de monding van de Maas ongeveer tien Romeinse mijl lang geweest zal zijn. Voorburg lag dus
vijftien kilometer verwijderd van het Maaswater. Hierboven is aangegeven dat volgens BAAC het
940
Waasdorp 2003,13 fig. 8.
941
Dorenbos, Holthausen en Koot 2009,118 afb. 7.
942
De Jager 2001a boring 356.
943
Louwe Kooijmans 1985,58.
944
Dorenbos, Holthausen en Koot 2009,116 (1,2 m - NAP, 118, afb. 2 (bodem watergang).
945
Moeyes 2007,155-157.
946
Moeyes 2007,152.
947
Flamman en Bult 2003,27 (een onderzoek dat de auteur pas ontdekte na de afronding van de eigen reconstructie).
948
Het gemiddeld hoogwater wordt wat hoger rond een halve meter beneden NAP verondersteld, maar dat gaat om de periode
waarin de brede Gantel nog volledig open lag en de stormvloedhoogte ook evenredig hoger lag (Flamman en Bult 2003,24 en
27, afb.8).
140