Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

munten in Voorburg in omloop zijn gekomen (afb. 3.4). 1190 Inmiddels is gebleken dat zich onder de
ruim tweehonderd door Van der Vin onderzochte munten circa zeventig schatmunten bevinden die
een vertekening van het patroon tot gevolg hebben. De betreffende schatmunten stammen echter
grotendeels uit de 2e en 3e eeuw zodat het 1 e -eeuwse patroon er nauwelijks door beïnvloed is. De
conclusie van Van der Vin blijft dus onverminderd geldig. 1191 Kemmers onderzocht de munten van
zowel de opgraving in 2005 als die in 2007-2008. Ze concludeerde dat op het zuidelijke terrein dat
BAAC onderzocht, pas kort na de stichting van Forum Hadriani op grote schaal munten werden
gebruikt. De muntreeks bij de insteekhaven begint rond 90 na Chr. 1192
Een door Reuvens opgegraven stempel van het Tiende Legioen met de toevoeging PF (Pia
Fidelis = ‘het toegewijde en getrouwe’) uit Voorburg is vervaardigd tussen 89 en 104 na Chr. en wijst
op bouwactiviteiten in deze periode. 1193 Het Voorburgse stempelfragment is zorgvuldig gesneden. Het
dubbele kader heeft de vorm van een schoenzool (in planta pedis) inclusief de puntjes van het stiksel.
De L en de X zijn afgebroken zodat het resterende stempel begint met G(emina), gevolgd door de
letters P(ia) en F(idelis). Ook het uiteinde van het stempel is afgebroken. Daardoor is niet zichtbaar of
het stempel eindigde met D(omitiana). Er is achter de F weliswaar vrij veel ruimte, maar de D werd bij
dit stempeltype vaak weergegeven met een simpele streep bij de neus. Het Tiende Legioen kreeg de
eretitel Pia Fidelis na de met succes neergeslagen opstand van Saturninus in 89 na Chr. Aanvankelijk
verwierf het legioen ook de eretitel ‘Domitiana’, maar die werd na de dood van Domitianus in 96
afgeschaft. Interessant is dat de letters ondersteboven staan zoals ook bekend is van enkele verwante
stempels uit Nijmegen. Brunsting en Steures suggereren dat het een verkapt protest was tegen de
door Domitianus verstrekte eretitels. 1194 In december 1985 kwam uit de stort van een aangelegde
ijsbaan iets ten noordoosten van insula VII ook een stempel van het Tiende Legioen tevoorschijn met
de toevoeging PF. Ook hier was niet zeker of er een aanvulling Domitiana was. 1195 Het waren
mogelijk niet de enige opgegraven stempels uit deze periode kort na 89 na Chr. De overige door
Reuvens en Holwerda opgegraven stempels van het Tiende Legioen zonder deze eretitels bleven
gewoon in gebruik, zodat ze ook uit deze periode kunnen stammen. 1196 De Romeinse scherven uit de
greppels van de bebouwing dateert Holwerda voorzichtig “in het laatste deel van de 1e eeuw”. 1197 Dat
strookt met de ‘Domitiaanse impuls’ die de los gevonden munten en stukken aardewerk suggereren.
In de directe omgeving valt op dat rond 90 na Chr. in Rijswijk een extra boerderij wordt gebouwd,
misschien een directe weerspiegeling van de grotere afzetmogelijkheden in Voorburg. 1198
Hoe eerste civitas hoofdstad en voorganger van Forum Hadriani heette is onbekend. Misschien
was de plaats op enige manier naar de Cananefaten genoemd. Zo stond Nijmegen in de eerste eeuw
bekend als Batavodurum en is op basis van een inscriptiefragment gesuggereerd dat Xanten de naam
Cibernodurum droeg naar de stam die daar woonde. 1199 Verder werd Keulen aanvankelijk naar de
stam van de Ubii door Tacitus het Oppidum Ubiorum genoemd en heette Tongeren Atuatuca naar de
Atuatuci. 1200 Een aantal steden waaronder Nijmegen hadden de Keltische uitgang -durum of -dunum
wat stond voor stad of versterking, een uitgang die in het westelijke kustgebied ook is gekozen voor
Lugdunum dat in de buurt van Katwijk lag. Daarom is het goed mogelijk dat Voorburg in deze periode
met zo’n uitgang naar de Cananefaten was genoemd, vrij vertaald iets zoals ‘Cananefatenstad’.
De archeologische sporen (afb. 3.3 en 3.5)
De sporen uit deze Domitiaanse fase (periode I) zijn als zodanig herkenbaar doordat de bouwrichting
afwijkt van de oudere inheemse sporen en ook duidelijk anders is als die van de latere sporen van
Forum Hadriani (afb. 3.3). Voorburg was hoogst waarschijnlijk inmiddels verheven tot hoofdplaats van
1190
Van der Vin 1986,222. De determinatie en de serie beschreven munten wijkt enigszins af van de lijst in Holwerda 1923,143-
148. Zie ook Buijtendorp 1988,noot 6.
1191
Van der Vin 19986,221 beschreef 36 munten uit de eerste eeuw. Tussen de schatmunten bevonden zich twee munten van
Domitianus (schat E) en een Republikeinse denarius van Marcus Antonius (schat C). Zie Buijtendorp 2006f.
1192
Kemmers 2009b,93.
1193
Holwerda vond alleen een gewoon stempel van het Tiende Legioen (Holwerda 1913,26) zodat de andere door Reuvens zijn
gevonden gezien het overzicht in Holwerda 1923,139.
1194
Brunsting en Steures 1995,86, 90, 97 en 108 (in schema vooral nr. 148); Holwerda 1923,139 en afb. 103 nr. 7.
1195
Stempel [LX]GPF[D?], gevonden door F. Simons = Archis waarnemingsnummer 24158.
1196
Holwerda 1923,141 en afb. 103 nr. 7; Bogaers 1971,135 noot 53; Brunsting en Steures 1995,86 en 100.
1197
Holwerda 1911,33.
1198
Buijtendorp 1994,184 en Buijtendorp 1988a, 108-109 en 112-114; Mac Dowall e.a. 1992. Bloemers 1978, 47 inzake
Rijswijk.
1199
Rieche en Heimberg 1998,31 (Cibernodurum); Maar twijfels bij onder meer Lenz 2006b,102, 111 en Weiss-König 2008,527.
1200 Tacitus, Annales I 36 en XII 27 (Keulen).
171