Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

sporen van dergelijke monumenten zijn opgegraven, bijvoorbeeld de sterk gelijkende nautae-pijler uit
Parijs die eveneens in de tijd van Tiberius is opgericht. 1034
De Nijmeegse nederzetting was naar schatting tien tot uiteindelijk twintig hectare groot. De
nederzetting kreeg halverwege de 1e eeuw na Chr. een belangrijke economische impuls zoals onder
meer blijkt uit de toevoeging van stenen kelders aan de houten huizen en de toename van het aantal
graven. In één zo’n kelder bevond zich een grote hoeveelheid amforen, mogelijk de voorraad van een
handelaar of herbergier, passend bij een geromaniseerde nederzetting. Ook is het terrein een
gegeven moment omgeven met een greppel die een gebied van naar schatting 28 hectare omsloot,
waarvan sommige delen onbebouwd bleven. Blijkens het grafveld aan de oostzijde telde de
nederzetting zevenhonderd tot twaalfhonderd inwoners, waaronder ook vrouwen en kinderen. 1035 Naar
wordt aangenomen was de plaats identiek met het door Tacitus genoemde Oppidum Batavorum, “stad
in het land van de Bataven”. 1036
Veel meer is over het uiterlijk van deze nederzetting nog niet bekend. De weinige sporen zonder
bijvoorbeeld restanten van marktplaatsen (fora) maken het verleidelijk te veronderstellen dat de eerste
nederzettingen nog vrij eenvoudig waren. Maar sinds 1993 in het Duitse Lahnau-Waldgirmes bij Mainz
uitgevoerde opgravingen geven een ander beeld. Daar heeft een vroege nederzetting wel degelijk
stedelijke elementen zoals een forum, zij het in een eenvoudige verschijningsvorm. Deze rond het
begin van de jaartelling opgerichte plaats is direct na de Varus-slag van 9 na Chr. verlaten en geeft
daarom een uniek beeld van de basisopzet van zo’n vroege Romeinse nederzetting (afb. 4.14). De
nederzetting lag binnen een eenvoudige omwalling met greppels en was 7,7 hectare groot, en dus
enigszins vergelijkbaar met de aanvankelijke omvang in Nijmegen. In het centrum lag een eenvoudig
forum van 45 bij 43 meter, een houten constructie op stenen sokkels. Op het marktplein stond onder
meer een verguld bronzen ruiterstandbeeld. De hoofdwegen waren omzoomd met circa drie meter
brede zuilengalerijen met erachter gebouwen die vaak open waren aan de straatzijde, wat
karakteristiek is voor winkels langs de hoofdstraten van Romeinse steden. Ook zijn er twaalf meter
brede huizen aangetroffen die verwant zijn aan het bekende atriumtype. Verder bevond zich binnen
de omwalling onder meer een pottenbakkersoven. 1037 De voor dit soort nederzettingen gehanteerde
term ‘proto-urbaan’ past bij het pionierskarakter van dergelijke plaatsen, maar staat blijkens deze
sporen niet voor primitiviteit.
Dat in Nijmegen een circa duizend inwoners tellende nederzetting kon ontstaan, viel zoals gezegd
waarschijnlijk te danken aan de nabijheid van een belangrijke legermacht. De betreffende soldaten
genoten een goed inkomen en hadden daarom het nodige te besteden. In het Hollandse en Belgische
kustgebied lijken in het begin van de 1 e eeuw niet van dergelijke nederzettingen ontstaan te zijn. 1038
Dat valt te verklaren. De inheemse maatschappij ontwikkelde zich niet uit zichzelf in die richting en er
waren in de beginfase ook geen grote legereenheden in de buurt. Resteerde de bestuurlijke functie,
maar die werd voor het Cananefaatse gebied in de eerste decennia van de 1 e eeuw waarschijnlijk
vanuit Nijmegen waargenomen. Er is althans (nog) niets dat erop wijst dat de Cananefaten toen zelf al
over een bestuurscentrum beschikten. De verspreiding van de Keltische munten kan daar ook op
wijzen. Deze zijn in het kustgebied niet of nauwelijks gevonden, wat een aanwijzing kan zijn dat de
door Tacitus genoemde Cananefaatse elite pas in het kustgebied aankwam toen deze Keltische
munten niet meer in omloop waren. Mogelijk verbleven ze aanvankelijk in of nabij het centrum bij
Kessel/Lith waar de meeste Keltische munten zijn opgegraven. 1039 Overigens valt niet uit te sluiten dat
de vondstomstandigheden een vertekend beeld geven aangezien veel vindplaatsen in het gebied van
de Cananefaten door een laag klein zijn overdekt waardoor losse detectorvondsten uit deze periode
buiten opgravingen uiterst zeldzaam zijn. Dat effect wordt nog verstrekt door het feit dat de vele
weilanden zich slecht lenen voor het zoeken met metaaldetectoren. In het Bataafse gebied zijn de
omstandigheden veel gunstiger voor het zoeken met een detector.
De Claudische impuls
Het Zuid-Hollandse kustgebied kreeg in de beginperiode dus weinig aandacht van de Romeinen. Dat
werd anders toen rond 40 na Chr. plannen ontstonden voor de verovering van Groot Brittannië, plannen
1034
Van Enckevort en Thijssen 2002a,29-30; Panhuysen 2002,15, 26, 28, 35, 42 en 44.
1035
Bloemers 1990,75-76 en fig. 6.2 en 6.3; Bloemers 1990,76 schat 1500-2000 graven op 1,5 ha (waarvan ca. 150 graven
goed bekend), bij een levensverwachting van 25-30 jaar en een archeologisch vastgestelde gebruiksduur van het grafveld van
circa 50 jaar, is er plaats voor 675 – 1200 personen; Van Enckevort en Thijssen 2000b,94.
1036
Bloemers 1978,80; Bloemers 1990,82; Bogaers 1988,30; Willems 1990,31 en 35.
1037
Becker en Rasbach 2003; Von Schnurbein 2003; Von Schnurbein 2006.
1038
Vanderhoeven 1996,191: niet bij Cananefaten, maar naar het schijnt ook niet zuidelijker bij de Frisiavones, de Menapiers en
de Morini.
1039
Roymans en Van der Sanden 1980; Recent Aarts 2005,55 over de verspreiding.
152