Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

en/of in het begin van de 3 e eeuw in een of meer fasen voor flinke overlast gezorgd lijkt te hebben. Dat
zou werkzaamheden aan de Voorburgse haven in die periode mede kunnen verklaren, waarover meer
in hoofdstuk 7. 893
De aanwijzingen voor overstromingen in Romeins Voorburg in de 1 e tot en met begin 3 e eeuw zijn
zeer interessant. Lange tijd is aangenomen dat de grootste overstromingen al aan het eind van de
IJzertijd waren geëindigd, wat lang als de Duinkerken I transgressiefase is aangeduid. Daarna zou pas
met de Duinkerken II transgressiefase vanaf het midden van de 3 e eeuw de zee weer bovengemiddeld
actief zijn geworden. De afgelopen tijd is deze indeling echter losgelaten omdat steeds duidelijker
wordt dat er aanzienlijke lokale verschillen zijn. Hierboven werd bijvoorbeeld gewezen op de
verhoogde activiteit in de 1 e eeuw bij Vlaardingen en de vorming van een geul bij Valkenburg in het
begin van de 2 e eeuw.
Gezien het bredere belang, zou de Voorburgse kleilaag D voor verwijzing in ruimere context een
aparte aanduiding kunnen krijgen. Het is vrij gebruikelijk dit soort lagen naar de plaats van eerste
ontdekking te noemen. Omdat de Oude Duinen, inclusief de strandwal onder Forum Hadriani, al met
de Laag van Voorburg worden aangeduid, is hier de aanduiding Laag van Arentsburg toepasselijk. De
Romeinse kleilagen zijn immers door Van Giffen, Holwerda, Bogaers, Hallewas, De Jager, BAAC en
het AAC vlak voor de deur van het landhuis Arentsburg aangetroffen. Laag D1 en D2, bovenop de
Gantellaag (laag E) zouden dan de Laag van Arentsburg heten. Er valt nog een nader onderscheid te
maken tussen laag Arentsburg Ia (D1) en laag Arentsburg Ib (D2). Het extra laagje D3 dat door het
AAC en waarschijnlijk Hallewas is opgegraven, kan dan met Arentsburg Ic worden aangeduid.
Incidenteel komt in het gebied ook nog een latere kleiafzetting voor van wat lange tijd de Duinkerken II
(circa 250 – 600 na Chr.) en III (latere Middeleeuwen) transgressie is genoemd, maar die nu bekend
staat als de Laag van Poeldijk. 894 Zoals besproken aan het eind van hoofdstuk 8, zijn bij de opgraving
van het AAC in Voorburg ook natuurlijke afzettingen uit de Middeleeuwen aangetroffen. Deze late
kleilaagjes kunnen dan eventueel doorgenummerd worden als Arentsburg IIa en IIb. 895
Het nader ingevulde idaalprofiel is in tabel 2.1 samengevat. Complicatie is dat de chronologie
complexer is dan de alfabetische volgorde suggereert. Zo is tijdens het onderzoek van het AAC in
werkput 3 een enkele decimeters dikke akkerlaag uit de IJzertijd gevonden op de top van de
strandwal. De top van de strandwal lag hier circa 0,9 meter beneden NAP en de top van de akkerlaag
op ongeveer 0,7 meter beneden NAP, het latere Romeinse loopniveau. 896 Deze laag is mogelijk deels
gevormd in de periode tussen het afzetten van kleilaag D1 en D2. Bij het zuiver volgen van de
alfabetische volgorde, zou dat een D-code opleveren. Maar het is met de beperkte huidige kennis
beter werkbaar om deze laag als de eerste bewoningslaag C1 aan te duiden. De hier en daar in de
vroeg-Romeinse tijd gevormde laag met sporen van stuifzand wordt dan laag C2, en de latere
Romeinse bewoningslaag valt met C3 aan te duiden (afb. 1.8).
De uitwerking van de opgraving van het AAC levert waarschijnlijk meer details op. Zo biedt een
nadere datering van de overspoelde houtconstructies mogelijk meer aanknopingspunten. Verder
wordt de afgelopen jaren veel succes geboekt met het dateren van sedimenten op basis van Optisch
Gestimuleerde Luminescentie, een in 1984 uitgevonden techniek. Bij het onderzoek in 2003 naar de
sedimenten bij het schip De Meern bleken de uitkomsten redelijk goed te kloppen met daar op andere
wijze verkregen dateringen. 897 Dichter in de buurt zijn met die techniek in 2007 in Wateringen
kleiafzettingen gedateerd met zeer geloofwaardige uitkomsten. 898 Ook zal het onderzoek in werkput 3
meer inzicht opleveren in de pre-Romeinse bodemvorming zoals de cultuurlaag die daar in de IJzertijd
op de strandwal is afgezet en het (verspoelde) stuifzand of loopzand in de top van de strandwal.
De hoogte van het loopniveau
De hoogte van het loopniveau voegt letterlijk een derde dimensie toe aan het beeld van de Romeinse
nederzetting. Het door Reuvens en Holwerda opgegraven terrein vormt tegenwoordig een lichte
verhoging. Dat is met ruim een meter niveauverschil het duidelijkst zichtbaar langs de
Arentsburghlaan. Bij een klein onderzoek in 1908 gaf Holwerda al aan dat het toenmalige weiland
destijds 1,1 tot 1,3 meter lager lag. 899 Direct ten oosten van de Arentsburghlaan bevindt zich nog
steeds een talud naar een als gevolg van afgravingen lager liggend terrein, een situatie die al bestond
893 Zie begin hoofdstuk 7.
894 Bink en Franzen 2009,62 en 75; Nieuwe geologische kaart van Den Haag en Rijswijk (3 e editie), 2007.
895 Een alternatief is het eenvoudig doornummeren als Arentsburg 1 t/m 5, maar dat doet minder recht aan het onderlinge
tijdsverschil en is ook minder flexibel bij latere aanvullingen.
896 Van Dinter 2009a,27 tabel 3.4 werkput 3 profielbak 6495.
897 Wallinga 2007.
898 Eimermann 2009c,30-31.
899 Holwerda 1909,67-68 en afb. XXIX
133