Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Blijkens de foto’s was het terrein tijdens de graafcampagnes een kraterlandschap van sleuven en
grote storthopen (afb. 9.20). Daardoor kon Holwerda zijn metingen over grotere afstand niet over de
grond uitvoeren. Om te voorkomen dat de in de weg liggende storthopen steeds weggehaald moesten
worden, voerde Holwerda de metingen op hoger niveau uit. Daartoe werden door hem “planchet en
vizierliniaal” gebruikt. Het planchet (meettafel) was een tekenbord op drie poten met erop een vizierlineaal
om richtingen te kunnen bepalen. Het handige was dat de metingen direct in een kaart werden vertaald.
Dat maakte controle eenvoudiger. 510 “Van twee enigszins hooge opstellingen kan men dan over de
gronddepots heen zien naar het punt dat in kaart moet worden gebracht” aldus Holwerda. Op een door
Holwerda gepubliceerde afbeelding zijn de uitgezette driehoeken zichtbaar. Bij de punten P (rechtsonder)
en Q (rechtsboven) op zijn kaartje was het planchet van Holwerda opgesteld. Hij liet vanaf 1913 zijn
metingen onafhankelijk controleren door de secretaris van de ‘Vereeniging Arentsburgh’, de
gepensioneerde Generaal-Majoor J.P. Koolemans Beijnen. 511 Op Holwerda’s foto’s zijn jalons en
meetbaken zichtbaar zoals die tegenwoordig nog steeds bij opgravingen worden gebruikt. Het was
blijkens het eerste opgravingsverslag prof. Heuvelink die “de goedheid had met eenige Delftsche jongelui
ons de juiste hoogte van het Amsterdamsche peil aan te geven”. 512 Het destijds gehanteerde
“Amsterdamsche Peil” was sinds 1818 landelijk erkend en identiek aan het huidige NAP (Normaal
Amsterdams Peil). 513 Holwerda gebruikte die metingen onder meer om de dieptematen van grondsporen
in te meten en liet deze vastleggen op zijn opgravingskaart. Zijn NAP hoogtes blijken consistent met
latere waarnemingen. 514 Op zijn oorspronkelijke kaart gebruikte Holwerda ook spoornummers, maar die
staan niet op de in 1923 gepubliceerde kaart in zijn eindverslag. 515
Voor de koppeling van zijn opgravingskaart aan de huidige kadastrale kaart, is het belangrijk te weten
dat Holwerda per jaar een perceel van het weiland voor onderzoek kreeg toegewezen. Deze werden
goed afgeschermd zoals een bericht over de eerste opgravingsweek eind mei 1910 illustreert,
geschreven door een verslaggever van de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Aan de kant van de
openbare weg stond “een houten schutting, die een brok weiland verborgen houdt voor de oogen der
onbescheidenen”. Erachter trof hij de opgravers en hun eerste sleuven, en zag hoe “eenige Rijswijksche
jongetjes” scherven wasten. “En voor de belangstellenden vindt men tegenover den ingang ettelijke
scherven en brokken tentoongesteld”. 516 In het betreffende verslag is op een foto te zien dat aan de kant
van de Vliet het terrein wordt afgescheiden door een eenvoudige afscheiding met draad en palen zodat
de schutting kennelijk bedoeld was om het zicht weg te nemen vanaf de straatzijde, de huidige Prinses
Mariannelaan. 517 In het volgende verslag is op een kaart de perceelindeling van het weiland zichtbaar,
met ook andere belangrijke kadastrale gegevens zoals de ligging van de oprijlanen, sloten en de Vliet. In
het verslag over 1912 is te zien hoe wederom een tijdelijke houten schutting aan de straatzijde het dat
jaar opgegraven terrein afbakent van het aangrenzende perceel dat in de voorgaande campagne van
1910 – 1911 was onderzocht. 518 In de correspondentie uit het archief van de Vereniging Arentsburg valt
onder meer te lezen hoe Holwerda materiaal voor een twee meter hoge houten schutting budgetteert.
Holwerda begon zijn opgraving in de Voorburgse weilanden doorgaans eind mei en stopte veelal
begin juli. Jaarlijks werd dus ruim één maand gegraven. 519 De campagnes begonnen met het
“ontzoden” van de betreffende stukken weiland en eindigde met het “dichten en ontruimen van het
terrein”. Daartoe ging een flinke ploeg aan de slag omdat alles met de hand uitgegraven moest
worden. Zo werkte Holwerda in 1914 met “gemiddeld 16 – 20 arbeiders, 6 voorwerkers, 3 of 4
schervenwasschers en 1 nachtwaker”. Op een foto van de voltallige werkploeg zijn 38 personen te
zien. A. Scholten en A. Bos van Gortel waren zijn vaste voorgravers en technisch assistenten in het
veld. 520
Bij gebrek aan grote machinale werktuigen, stond de Leidse archeoloog in zijn tijd voor de
uitdaging met beperkte middelen toch een groot oppervlak te onderzoeken. Hij gebruikte daartoe de
sleuvenmethode die ook in Voorburg ruim is toegepast en waarmee Reuvens al wat ervaring had
510 Pouls 1997,110,118,129-130, 277 en afb. 7.28-29.
511 Holwerda 1915a,2-3 en afb. 1; Holwerda 1916,7; Buijtendorp 1987a, noot 44.
512 Holwerda 1911,12; Holwerda 1910e,240-242.
513 Pouls 1997,132, 237 en 347-348.
514 Bijvoorbeeld het in 1988 gemeten niveau waarop hout was bewaard en de diepte van de paalkuilen van de weg, en de in
1992 gemeten diepte van de gracht.
515 Spoornummers staan op enkele kaarten in zowel archief RMO als archief ereniging Arentsburg, in Nationaal Archief Den
Haag; zie ook Holwerda 1912b, afb. 1.
516 NRC 29 mei 1910, uit rode map uit het geveilde achief van Van Giffen (Buijtendorp 2007b,62 en noot 18), nu bezit van G. M.
Duijvestein te Voorburg (de opgraving was zondag 22 mei begonnen).
517 Holwerda 1911 afb. 36.
518
Holwerda 1912 afb 6; Holwerda 1913 afb. 9.
519
Uit verslagen: 2 mei – 7 juli (1910), 2 mei – 1 juli (1911), eind mei – begin juli (1912), kort proefonderzoek (1913), 25 mei –
juli (1914) en 25 mei – 22 juni(1915).
520
Holwerda 1915a,2; Vergelijkbare aantallen in het volgende jaar (Holwerda 1916,3); Holwerda 1913,2 over voorwerkers; foto
bij Buijtendorp 2006e,246.
83