Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

De sporen van Holwerda zijn zeer inkompleet. Maar bij het doortrekken van in elkaars verlengde
liggende sporen lijkt een greppelsysteem herkenbaar zoals dat aan de andere kant van de Vliet bij de
nederzetting Leeuwenbergh is opgegraven, en iets verder weg bij Rijswijk-De Bult. 1102 Bij de sporen
van Holwerda duiden kleinere kavels tussen de latere insula I en II inderdaad op de nabijheid van een
woonerf daar (afb. 3.1). Daarbuiten waren er waarschijnlijk grotere percelen. De afstand tussen de
lange greppels lijkt ruim veertig en ruim tachtig meter te bedragen. Dat komt in de buurt van een en
twee Romeinse actus, een lengtemaat van 120 voet (35,5 meter) die ook bij onder meer de
landindeling in Midden-Delfland is gebruikt. Bij deze vroege Voorburgse inheemse nederzetting zou
een wat langere inheemse voetmaat gebruikt kunnen zijn. Zo was de lokaal gebruikte Pes Drusianus
met 33,27 centimeter ongeveer een achtste langer dan de Romeinse voet. Honderdtwintig voeten van
33,5 centimeter hebben een totale lengte van 40,2 meter, wat nog meer in de buurt komt van de
waargenomen afstand.
Zoals besproken aan het eind van hoofdstuk 2, is op verschillende plaatsen een cultuurlaag
gevonden met hoofdzakelijk handgevormd aardewerk uit de late IJzertijd en-of vroeg-Romeinse
periode (tabel 2.1). Het betrof een één decimeter tot soms een kwart meter dik lichtgrijs zanderig laag
op het schone zand van de strandwal (afb. 1.8). Erboven bevond zich deels een laag stuifzand die tot
soms vijftien centimeter dik was, met daarboven resten van de jongere Romeinse nederzetting. De
laag is in de winter van 1984 – 1985 aangetroffen in het Volkstuinencomplex langs het talud van de
Arentsburghlaan. Een vijftal jaren later, in 1990, is ook langs de Arentsburghlaan, op zestig meter
afstand, dezelfde laag opgegraven. 1103 En weer vijf jaar later, in 1995, kwam het pakket nogmaals
tevoorschijn op meer dan honderd meter afstand in de buurt van genoemde kleine kavels van
Holwerda (afb. 3.1). Onder de vondsten daar bevond zich toen onder meer een stuk terra nigra dat
waarschijnlijk in de jaren 40 – 70 na Chr. dateert. Verder was er handgevormd aardewerk dat mogelijk
zuidelijke invloeden vertoont. 1104 Het stuk terra nigra duidt erop dat de betreffende laag niet uit de late
IJzertijd dateert, maar uit de vroeg-Romeinse periode. Interessant genoeg is een ongeveer even dikke
zandlaag ook al in 1828 door Reuvens opgetekend in een profiel (afb. 1.8). Het gaat om een profiel op
de plek van de latere stadsvilla in insula VII. Bij een waarneming grofweg honderd meter
noordoostelijker vond veldtechnicus Buisman in de winter van 1964-65 in de volkstuinen ook een laag
stuifzand in het meest noordwestelijke volkstuintje. In die oude bewoningslaag bevonden zich onder
het stuifzand Romeinse scherven en tegulafragmenten. 1105 Belangrijk is de vondst van
tegulafragmenten onder het stuifzand, wat bevestigt dat deze stuiflaag uit de Romeinse tijd dateert.
De stuiflaag is door Reuvens ten opzichte van zijn genoemde profiel ook een kleine honderd meter
zuidelijker aangetroffen in een bijna 45 meter lang profiel dat hij liet maken in insula VIII (afb. 9.1). De
zandlaag over de inheemse/ vroeg-Romeinse laag kan inderdaad een stuiflaag zijn geweest zoals die
wel vaker voorkomt op de zandige strandwallen, ook nog in de Romeinse periode. Maar er valt ook
aan een egalisatielaag te denken. 1106 Mogelijk kwam de laag nog zo’n honderd meter oostelijker voor,
direct ten oosten van de volkstuinen. In 1992 bevond zich daar namelijk in een proefsleuf van de ROB
“plaatselijk onder het Romeinse niveau een lichtbruine laag waarin inheems materiaal” 1107 Al met zijn
in het door Reuvens onderzochte terrein van de latere insulae VI, VII en VIII op verschillende plaatsen
sporen van de oude cultuurlaag aangetroffen, inclusief waarnemingen aan de oostelijke rand van dit
terrein in de volkstuinen.
Holwerda keek op zijn terrein zoals gezegd nauwelijks naar dit soort lagen, maar herkende wel
sporen uit deze periode. Hij stelt dat de inheemse sporen zich concentreerden in het noordwesten van
het terrein ter hoogte van de latere toegangsweg tussen insula I en II. Volgens Holwerda was dit in de
Romeinse tijd het hoogste punt van het door hem opgegraven terrein. 1108 Dat maakt het een logische
plek voor bewoning omdat daar het minst hinder bestond van afstromend regenwater. Bij een klein
proefonderzoek zijn in het voorjaar van 1995 op deze plek, ten noorden van de latere weg, ook vroege
sporen aangetroffen. 1109 Het ging onder meer om een afvalkuil met materiaal van voor de Bataafse
opstand van 69 na Chr., waaronder het genoemde stuk terra nigra uit 40-70 na Chr. Sommige sporen
leken ouder dan het midden van de 1e eeuw. In de richting van de Vliet trof Holwerda nog inheemse
sporen aan tot en met het noorden van de latere insula IV. 1110 Mogelijk ook inheems zijn de twee
circelvormige sporen in het zuiden van insula III (afb. 10.18) met een diameter van circa vijf en vijftien
1102 Koot en De Bruin 2006,142-143; Bloemers 1980 afb. 12.
1103 Hagers 1991,349; De Jonge, Marcillaud en Milot 1996,247 en noot 3.
1104 De Jonge, Marcillaud en Milot 1996,253, 255 en afb. 1. Holwerda 1923,24 noemt ook de lichte kleur.
1105 Beschreven in brief A. Buisman d.d 5 januari 1966, aanwezig in oude archief ROB.
1106 Vergelijk Waasdorp 1999a,169; Van der Velde 2008b,81; De Kort en Raczynski-Henk 2008,17.
1107 Hessing 1993a; vermeld in dagrapport 20 maart 1992 (put 9, vondstnummer 9-1-2).
1108 Holwerda 1923,25 (‘latere via principalis’); zie ook gereconstrueerde hoogtelijnen.
1109 Proefputjes in tuin Ds. Veldhoenlaan, De Jonge 1996.
1110 Onder andere Holwerda 1912b,20.
161