Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Interessant is in Nijmegen de grote lengte van de erven omdat dergelijke erven nogal eens werden
gebruikt om in nederzettingen voedsel te produceren. 1248 In Nijmegen zien de opgravers een dikke
laag gecultiveerde grond als illustratie van dat gebruik. 1249 In Voorburg zijn ook flinke erflengtes
denkbaar. In 1910 bleek bij de opgraving van Holwerda in het noorden van de latere insula I dat
enkele greppels ten noorden van de latere stadsmuur in noordelijke richting verder liepen. 1250
De overige door Holwerda opgegraven sporen van de Domitiaanse nederzetting zijn veel minder
duidelijk. Voor enige parallelle sporen aan de overzijde van de weg, door Holwerda opgegraven in
insula II, is een datering in periode I goed denkbaar, maar niet geheel zeker. 1251 Direct ten westen van
insula II vond Holwerda onder de latere stadswal sporen die gezien de richting ook uit de tijd van de
Domitiaanse nederzetting kunnen stammen. 1252
Het was in de 1e eeuw nog vrij gebruikelijk dat in zo’n nederzetting inheemse huizen werden
gebouwd, zoals voorbeelden in het nabijgelegen Valkenburg-De Woerd illustreren. 1253 Het is goed
mogelijk dat op het door Holwerda opgegraven terrein ook inheemse huizen stonden waarvan
Holwerda de paalgaten niet heeft herkend hoewel hij de paalgaten van het houten fundament van de
decumanus maximus wel herkende. Ook kunnen de huizen (deels) buiten zijn opgravingssleuven
hebben gestaan aangezien hij niet alles opgroef. Bewoning met een inheemse component zou (mede)
de grote hoeveelheid handgevormd inheems aardewerk verklaren die in deze periode nog werd
gebruikt.
Zoals eerder aangegeven liep er vermoedelijk oostelijker, ter hoogte van de latere dwarsweg, al
een zijweg richting het Kanaal van Corbulo met ernaast in of rond de latere insula VII een wachtpost.
Deze weg liep waarschijnlijk direct ten oosten van de in 2007-2008 door het AAC opgegraven geul
(afb. 3.3). Het valt namelijk op dat de oostelijke beschoeiing van deze geul ongeveer dezelfde
oriëntatie heeft als de sporen uit de Domitiaanse nederzetting. Deze weg zou dan vrij precies 500 voet
(150 meter) ten oosten van de westelijke grens van de Domitiaanse nederzetting hebben gelegen, wat
kan duiden op een planmatige aanleg (afb. 3.3). Het is heel goed mogelijk dat het verlengde van deze
weg aansloot op een weg naar de kust.
De sporen van de haven
Waarschijnlijk is als onderdeel van de Domitiaanse nederzetting ook aan de haven gewerkt. In
hoofdstuk 2 is gewezen op aanwijzingen dat de insteekhaven in de tijd van Domitianus in gebruik
genomen lijkt te zijn. Het accent van de muntreeks bij de door het AAAC opgegraven insteekhaven
begint rond 90 na Chr. 1254 Dat kan betekenen dat de insteekhaven al tijdens de Domitiaanse
nederzetting tot dit punt was doorgetrokken. Het is daarom interessant dat de richting van de
oostelijke rij palen aansluit bij de oriëntatie van de Domitiaanse nederzetting, en niet bij die van het
latere Forum Hadriani. Van de tien eerste houtmonsters van de havenconstructie, kwamen de twee
oudste uit deze oostelijke rij palen. Dat past ook in het beeld dat de constructie op deze oever in latere
fasen naar het westen is uitgebouwd. Helaas zijn de twee palen niet exact gedateerd en valt alleen te
zeggen vanaf welk jaar ze zijn geveld: 32 en 94 na Chr. 1255
Behalve de oriëntatie van de oostelijke rijpalen, passen ook de vondsten bij een start van de
havenactiviteiten in deze periode. Bij het onderzoek naar de insteekhaven viel het de opgravers van
het AAC namelijk op dat vondsten uit de 1 e eeuw zeldzaam waren. Zo ligt bij de munten de nadruk op
de periode vanaf 90 na Chr. en is aardewerk uit de 1 e eeuw zoals terra nigra zeer zeldzaam of zelfs
afwezig. Van de 77 fibulae dateren de vroegste uit de Flavische periode. 1256 Als gevolg van
uitbaggeren kunnen oudere vondsten al in de Romeinse tijd verdwenen zijn, maar dat geldt niet voor
de opgegraven oeverzone. Bovendien is er in de oostelijkste oeverzone, die het oudste zal zijn, een
1248
Kostof 1991,148.
1249
Willems en Van Enckevort 2009,75.
1250
Holwerda en Evelein 1911 afb. 29.
1251
Deze hebben namelijk niet in Holwerda 1923 afb. 1 de roze kleur die een datering in de ‘eerste vestingperiode’ (85 – 150 na
Chr.) weergeeft. Verder wijkt de richting ook iets af. Buijtendorp 1988a, 109 en afb. 2.
1252
Holwerda 1913,4.
1253
Roymans 1995,53; Roymans 1996b,76; Bult en Hallewas 1990,9-10 en afb. 6; Hingh en Vos 2005,132-135.
1254
Kemmers 2009b,93.
1255
Driessen 2009a,59; Van Helmond 2008,19-20 en 31, fig. 7: spoor 2292 en 2304 in noorden van de palenreeks. Eerste
monster VFH00041 (spoor 2292)= ringen van 105 voor Chr. tot 19 na Chr., maar buitenste ring niet bewaard. Met minimaal 13
ringen voor de bast levert dat een veldatum in 32 na Chr. of later op. Tweede monster VFH00090 (spoor 2304, omgevallen
paal) heeft ringen van 52 voor Chr. tot 81 na Chr., maar buitenste ring niet bewaard. Met minimaal 13 ringen: is de veldatum 94
na Chr of later. Dat de veldata soms aanzienlijk later zijn dan de oudste ring illustreert monster VFH00270 met een met het
eerste monster vergelijkbare oudste ring uit 106 voor Chr en een veldatum in 186 na Chr.
1256
Kemmers 2009b,93; Stoffels 2009a,80; Hoss 2009,91.
177