Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

kan nog een bijzonderheid hebben meegespeeld bij de keuze van Voorburg als centrale plaats. Het is
denkbaar dat in deze tijd het ongeveer twintig jaar oude kanaal aan de kant van de Oude Rijn
onbruikbaar was geworden. Mogelijk lag Voorburg daardoor vanuit de Maas gezien op het verste over
water bereikbare punt. Het werd in die situatie een overslagplaasts van watertransport op
landtransport, en andersom.
Een bescheiden Flavische start
De zeldzaamheid van munten en versierde terra sigillata uit deze fase van Voorburg suggereert dat
geen sprake was van een vliegende start, tenzij het nieuwe centrum buiten het opgegraven terrein ligt
en nog ontdekt moet worden. Een trage start kan te maken hebben met het feit dat het grensgebied in
deze tijd primair militair gebied was en geen burgerlijke provincie. Het is dus mogelijk dat ook een deel
van de bestuurstaken nog door de militairen ingevuld werd. Verder is het denkbaar dat in de
beginperiode nog een aantal bestuurstaken vanuit het Nijmeegse centrum werd uitgevoerd. 1156
Het is mogelijk dat er op het eerder genoemde terrein, bij het latere badhuis langs een weg naar
de haven, na de Bataafse opstand een militaire eenheid lag. Net als in Nijmegen, Keulen en Rindern
kan eerder genoemde tegel met stempel van het Zestiende Legioen kort na de Bataafse opstand in
Voorburg hergebruikt zijn. Ook zijn er acht stempels van het Tiende Legioen (71 – 104 na Chr.)
opgegraven waarvan zeven van het type zonder aanvullende eretitels. Dat type kan in de periode
direct na de Bataafse opstand zijn vervaardigd, hoewel er ook nog wel exemplaren aan het eind van
de 1 e eeuw voorkomen. 1157 Het leger was in ieder geval in de jaren na de Bataafse opstand volop in
het Noordwesten actief. In de jaren 77 – 83 na Chr. waren er onder gouverneur Agricola belangrijke
militaire expedities in Britannia. En in de periode 82 – 83 na Chr. waren er tevens offensieve acties in
Zuid-Duitsland. Een zeer interessante parallel voor mogelijke militaire aanwezigheid in Voorburg biedt
de burgerlijke nederzetting bij Xanten. Daar is waarschijnlijk na de Bataafse opstand een civitashoofdstad
gesticht met in de directe nabijheid een legereenheid. Het ging gezien teksten om de
Cohors II Brittonum die waarschijnlijk tot circa 100 na Chr. een legerplaats had op de plaats van het
latere amfitheater, aan de rand van de civitas-hoofdstad vlakbij de haven. 1158
Mogelijk was er in Voorburg ook zo’n combinatie. De Voorburgse stempels van het Tiende
Legioen vertonen een duidelijke concentratie. Van de acht opgegraven stempels van dit legioen is er
slechts één door Holwerda gevonden en de rest door Reuvens. En het door Holwerda gevonden
stempel heeft mogelijk ook te maken met het door Reuvens onderzochte terrein. Het door Holwerda
opgegraven exemplaar kwam namelijk in 1912 tevoorschijn toen hij de noordelijke helft van insula II
ontgroef, bebouwd met houten woonhuizen. Holwerda legde dat jaar direct ten oosten van insula II
een afvoergreppel van een weg vrij waar “vrij wat pannenpuin gevonden werd”. 1159 Mogelijk betrof het
dus in de weg hergebruikt sloopmateriaal van oudere gebouwen, enwel uit de naastgelegen insula VII.
De zeven door Reuvens opgegraven stempels van het Tiende Legioen kwamen namelijk hoofdzakelijk
uit deze insula. Het betrof het noorden van terrein van het latere badhuis en de aangrenzende
stadsvilla. Het ging in alle gevallen om platte dakpannen. Op één na betrof het stempels zonder de
toevoeging P(ia) F(idelis) zodat ze uit de periode 70 – 89 na Chr. kunnen dateren hoewel dit type ook
nog wel tot 104 na Chr. is gebruikt. 1160 Het exemplaar waarop deze eretitel wel staat, moet uit 89 –
104 na Chr. stammen. 1161 Dat de stempels alle op dakpannen staan, past in het beeld dat militaire
bouwwerken in de decennia na de Bataafse opstand nog hoofdzakelijk van hout waren met hooguit
tegelvloeren en een stenen pannendak. 1162 Zuidelijker in de nederzetting zijn geen stempels van het
Tiende Legioen aangetroffen tussen de tien leesbare stempels uit de opgraving van BAAC in 2005 en
zestien leesbare stempels uit de opgraving van het AAC in 2007-2008. 1163
Het valt op dat Reuvens in het noordwesten van dezelfde insula VII (in het noordwesten van de
latere stadsvilla) “eenige ijzereen speerpunten gevonden” heeft. Deze vondstcategorie is in Voorburg
verder zeldzaam. Zo constateerde Reuvens na afloop van zijn opgraving van 1827, toen hij grote
delen opgroef, “wapentuig is er nog niet ontdekt”. Holwerda noemt alleen in zijn eerste twee
verslagen een paar fragmenten en komt in zijn eindverslag in 1923 niet verder dan in totaal vier
1156
Roymans 1998,14 en 25.
1157
Bloemers 1978,92; Holwerda 1923,139-141 en 155; Van Es 1981,116; Brunsting en Steures 1995,100.
1158
Strobel 1987; Lenz 2003,387 en afb. 1D; Lenz 2006,102 en 111; Precht 2008,205.
1159
Holwerda 1913,20 en 26; Holwerda 1923,139-141.
1160
Holwerda 1923,139-141 (met vindplaatsen) en afb. 103 nr. 7; Bogaers 1971,135 noot 53; Brunsting en Steures 1995,86 en
100.
1161
Reuvens Dagboek I,23; Holwerda 1923,139 en 155; Brunsting en Steures 1995,97.
1162
In Valkenburg bijvoorbeeld is het na de Bataafse opstand gebouwde fort het eerste fort met dakpannen, maar verder nog
van hout: Glasbergen 1967,16.
1163
Bink en Franzen 2009,427-428; Gazenbeek 2009a,228 (AAC) en 228-231 en tabel 7.5 (BAAC).
167