Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

dan Holwerda in zijn theorie veronderstelde. En zo verdween nog wel wat meer tegenbewijs uit beeld,
zoals de verderop besproken inscriptie die een raadslid van een Romeinse stad vermeldt (afb. 1.16). 560
In het begin van 1919 volgde Holwerda zijn vader op als directeur van het Rijksmuseum van
Oudheden, wat hij tot aan zijn pensioen in 1938 zou blijven. Als museumdirecteur toonde hij een groot
organisatietalent en zou de Nederlandse oudheidkunde bij een grote groep mensen populair maken:
deels via tentoonstellingen in zijn museum, maar ook via publicaties in bladen als Elzevier. Verder
waren de eerste hoofdstukken van de geschiedenisboekjes van de lagere school lange tijd van zijn
hand. Al in 1900 publiceerde hij als twintiger zijn eerste leerboek getiteld Hellas en Rome. Grieksche
en Romeinsche archeologie. En later schreef hij meer populaire werken, zoals zijn gezaghebbende
Nederlands vroegste geschiedenis en zijn Geschiedenis van Nederland. 561
Het schrijven van de schoolboeken kan bij Holwerda de druk hebben verhoogd om met veel
opgravingen zo snel mogelijk een completer verhaal te kunnen schrijven. Al in zijn oratie van 1910
klinkt de druk die uitgaat van het vele dat nog te doen valt: “Hoe meer werk er is volbracht, hoe meer
er op ons aanstormt. Overweldigend is de massa dier overblijfselen uit ons vroeg verleden, die we
toch maar niet mogen laten sluimeren in den grond ….als dat bewustzijn is ontwaakt, dan gevoelt men
eerst recht de zwakte van zijn kunnen tegenover zóóveel dat om onderzoek roept”. Hij wilde als lector
met volle inzet werken aan zijn “ideaal, dat eenmaal het beeld der vroege historie van ons
Nederlandsch volksbestaan zal verrijzen uit den bodem van ons vaderland”. 562 Bij zijn archeologisch
onderzoek is in ieder geval de kwantiteit gaan overheersen over de kwaliteit. Dat is jammer. Wie de
eerste verslagen van het onderzoek in Voorburg bekijkt, ziet dat de toen nog jonge archeoloog zich
ook anders had kunnen ontwikkelen.
Holwerda verzorgde met zijn sleuvenmethode in Nederland een lange reeks van opgravingen
waarmee het Rijksmuseum van Oudheden landelijk tot aan de Tweede Wereldoorlog de belangrijkste
gravende instelling in Nederland was. 563 Keerzijde van zijn hoge productiviteit was dat Holwerda soms
te gehaast conclusies trok, conclusies die als gevolg van zijn gezag al snel gemeengoed werden. 564
Het gevolg voor Voorburg was dat de vindplaats in één klap was gedegradeerd van belangrijke stad
tot een legerkamp zoals er tientallen in Nederland waren gebouwd. Daarmee daalde de belangstelling
snel.
De gemiste kans na Holwerda
Nadat Holwerda in 1915 zijn opgraving had afgesloten, waren er tot de Tweede Wereldoorlog nog
volop waarnemingen van onder meer Romeinse waterputten en stenen muren. Het was een gemiste
kans omdat bij de bouw van woonwijken in die tijd grote oppervlakken van de Romeinse stad zijn
omgespit. Al in 1922 verscheen in de Nieuw Rotterdamsche Courant een bericht over de vondst van
een oude urn nabij de Arentsburghlaan. En in 1929 melde dezelfde krant dat op een terrein aan de
Prinses Mariannelaan een plaat hardsteen werd gevonden die niet verwijderd kon worden. 565 Verder
werd dat jaar in een waterpunt een Romeinse damesschoen gevonden versierd met een S-vormig
spijkerpatroon. 566 Kort na 1925 werden de weilanden aangekocht en bouwrijp gemaakt en in 1928
werd een aantal sloten gedempt. 567 Rond 1925 begon de bouw van de tegenwoordig nog steeds
aanwezige woonwijk. 568 Bovendien werden in 1926 de landhuizen Arentsburgh en Hoekenburgh
aangekocht door het Doveninstituut Effatha. Al in 1926 werd ten oosten van het landhuis Arentsburg
een vrijstaand gebouw neergezet, dat vervolgens i de periode 1926-1930 via een aanbouw aan het
landhuis werd gekoppeld.
Bij de aanleg van de Voorburgse woonwijk boven op de Romeinse resten in de jaren twintig en
dertig werden nauwelijks gerichte waarnemingen gedaan. Wel waren particuliere verzamelaars actief,
waaronder de bekende amateur-archeoloog N.J. Pabon. Het verslag van het Rijksmuseum van
Oudheden meldt met name in de periode 1925 – 1932 bijna jaarlijks de verwerving van losse
Romeinse vondsten van Arentsburgh, gedaan bij onder meer de bouw van huizen en aanleg van
straten. Zo verwierf het museum in 1929 “eenige stukken Romeinsch aardewerk, een lederen schoen
van bijzonder model, een fragment van een terra-cotta beeldje en een klein beeldje uit been
560
Wel genoemd in Holwerda en Evelein 1911,48.
561
Holwerda 1925 en 1935.
562
Holwerda 1910c,27-28.
563
Verhart 2001,8.
564
Van Ginkel 1983,115.
565
NRC 22 september 1922 en 14 augustus 1929, genoemd in De Jager 2006c,483.
566
Groenman-Van Waateringe 1967,46; RMO inventarusnummer h 1929/3.22.
567
Topografische kaart 99-E01 (schaal 1:1000) in het archief van de gemeente Voorburg-Leidschdam (d.d. 15 januari 1999)
noemt het dempen in 1928 van een aantal stukken sloot met een ligging ongeveer loodrecht op de Vliet.
568
De Jonge 2004,6; De Jager en Raemakers 2000 fig. 2.
89