Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Van twee andere geulen is inmiddels zeker dat ze voor een groter deel open lagen tijdens de
Romeinse periode en een rol hebben gespeeld bij de ontwikkeling van Forum Hadriani. Daarom zal
aan beide hier extra aandacht worden besteed. Een lag in het westen in het door Holwerda
onderzochte terrein, de ander in het oosten aan de oostelijke rand van het door Reuvens opgegraven
terrein. De eerste in het westen werd door Van Giffen aangeboord en door Holwerda deels uitgegraven.
In 2005 zou BAAC ook een klein stuk van deze geul aansnijden. De tweede oostelijke geul is in 2001
door De Jager aan de hand van grondboringen gelokaliseerd. Deze bleek in 1987 bij een onderzoek van
Hallewas al te zijn aangesneden, maar was toen niet als zodanig herkend. Later is in 2007-2008 door het
AAC een deel van deze oostelijke geul door het AAC opgegraven en bleek door de Romeinen gebruikt te
zijn als insteekhaven.
De westelijke geul kwam in 1911 tevoorschijn in de boorprofielen van Van Giffen. Hij concludeerde
“dat op het achterterrein ….een weidegrond door een kreek doorsneden gelegen heeft”. 698 Deze geul lag
in de latere insula IV en V ongeveer loodrecht op de strandwal. De geul ontwaterde waarschijnlijk in de
richting van een uitloper van de Gantel die in de buurt van de huidige Vliet gelegen zal hebben. Het
noordelijke eindpunt van de kreek lag blijkens het onderzoek van Holwerda een kleine tweehonderd
meter van de Vliet. 699 De geul kwam duidelijk tevoorschijn in het noordelijkste dwarsprofiel van Van Giffen
loodrecht op de stadsmuur (profiel 5). Deze boorraai lag circa honderddertig meter van de Vliet en circa
twintig meter ten noorden van de sloot die dat jaar de zuidelijke grens van de opgraving vormde. Van
Giffen beschreef “een iets diepere geul aan welker oever het vivianiet werd aangeboord” (afb. 2.4). Hij
stelde dat het vivianiet was ontstaan uit een combinatie van “rottend riet”, fosfaat afkomstig van afval
(zoals “beenderen”) en het hier in de bodem aanwezige ijzer.” 700 Verder concludeerde hij dat op deze
plaats in de “geul het water tot een diepte van 130 – A.P. gestaan heeft”. De geul was ingesleten in de
klei van eerder genoemde Gantel kleilaag. Blijkens het profiel van Van Giffen bevond de top van de
onderliggende strandwal zich hier op ongeveer 1,3 meter beneden NAP, vergelijkbaar met de 1,34
meter beneden NAP die Holwerda in 1915 oostelijker in zijn sleuf had ingemeten. In het profiel van
Van Giffen is zichtbaar dat de kleilaag een tot drie decimeter dik is met de top op ongeveer 1,2 tot
soms 1 meter beneden NAP. Over een breedte van circa vijf meter is de geul in de klei uitgesleten.
Blijkens het profiel is de geul vervolgens gevuld met “blauwe klei met plantenresten”. Daarbovenop lag
een ongeveer een decimeter dik pakket “blauwe klei met vivianiet” waarvan de top op ongeveer een
meter beneden NAP ligt. Het middelpunt van de geul lag hier ruim twaalf meter ten oosten van de
latere stadsmuur.
In de volgende boring (profiel 6) vijftien meter dichter bij de Vliet bevindt de top van het zand zich
blijkens het profiel op ongeveer 1,6 meter beneden NAP, het niveau dat Bogaers oostelijker ook had
waargenomen. De top van de Gantel kleilaag bevindt zich hier weer circa 1,2 tot 1 meter beneden
NAP, maar is juist op de plaats van de geul verstoord door een recente verstoring. Wel weer
duidelijker zichtbaar is de geul in de laatste boring bijna vijftig meter dichter bij de Vliet (boring 7). De
top van de strandwal bevindt zich hier volgens de opgraving van BAAC op ongeveer 1,8 meter
beneden NAP. In het profiel van Van Giffen is zichtbaar hoe hier de geul in eerste instantie al een keer
is ingesleten toen de Gantellaag nog niet zo hoog was aangeslibd, waarna zich in deze oudste geul
vivianiet heeft gevormd met de top op ongeveer 1,5 meter beneden NAP. Vervolgens is deze eerste
geul verder bedekt met klei van de Gantellaag tot een niveau van wederom circa 1,2 meter beneden
NAP. In de toplaag van de klei is vervolgens net als in profiel 5 de uiteindelijke geul ingesleten. Deze
is ook hier tot circa een meter beneden NAP opgevuld geraakt met klei met plantenresten. De geul
was hier circa tien meter breed.
De geul liep in de richting van de Vliet iets schuin van de Romeinse stadsmuur weg. Daardoor
nam de afstand tussen beide in het onderzochte terrein met ongeveer acht meter toe tot circa twintig
meter in profiel 7. Dat de geul in de richting van de Vliet afwaterde bleek uit de diepte van de bodem.
In profiel 5 bevond de in de klei ingesleten onderkant zich ongeveer 1,3 meter beneden NAP, terwijl
dat circa zeventig meter zuidelijker in profiel 7 ongeveer 1,5 meter beneden NAP was. Holwerda geeft
aan dat iets ten noorden van boorprofiel 5 de kop van de houten heipalen zich ongeveer 1,45 meter
beneden NAP bevond. 701 In hoofdstuk 9 wordt aangegeven dat het Romeinse maaiveld zich op
ongeveer 1,25 meter boven de paalfundering bevond, zodat het maaiveld bij dit deel van de
stadsmuur op ongeveer 0,2 meter beneden NAP lag. Ter hoogte van boorprofiel 5 lag overeenkomstig
de daling van de strandwal het Romeinse loopniveau mogelijk nog een paar decimeter lager op
afgerond ongeveer een halve meter beneden NAP. Dat is ook het niveau waarop blijkens dit profiel
met de hand een kleilaag achter de stadsmuur is aangebracht. In dat geval was de geul met de
698 Van Giffen en Martin 1912b,14 en 21.
699 Lengte gemeten op basis van plattegrond in Holwerda 1916 afb. 1 en Bink en Franzen 2009,77 afb. 4.4.
700 Van Giffen en Martin 1912b,15 en 17.
701 Holwerda 1912b,8.
108