Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Corbulo en waarschijnlijk daar gelegen haven. Ook konden zo bijvoorbeeld op de oever gelegen
loodsen en dergelijke in gebruik blijven.
Bij de westelijke oever was de situatie anders: vermoedelijk lag daar aanvankelijk geen weg. Dat
kan verklaren dat Reuvens hier dicht bij de oever een aantal vierhoekige constructies opgroef die
mogelijk tot een vroeg tempelcomplex behoorden. Enkele constructies vertonen een vreemde scheve
vorm, een verschijnsel dat met name bekend is van Romeinse heiligdommen (afb. 12.9). Het is
daarom goed mogelijk dat hier in de tijd van de Domitiaanse nederzetting vlak bij de natuurlijke geul
een heiligdom lag, waarover meer in hoofdstuk 15 bij de bespreking van de tempels. In dat verband is
het van belang dat door het AAC juist hier in de buurt in de geul een concentratie van bijzondere
voorwerpen is opgegraven zoals zilveren munten en sieraden als ringen met gemmen en delen van
bronzen vaatwerk. Dit deed de opgravers als snel denken aan rituele deposities. 1261 Open water was
een geliefde plek voor heiligdommen en dergelijke deposities. Het is goed mogelijk dat de plek bij de
geul al langere tijd een bijzondere positie innam. Zo is bij de Romeinse tempels van Elst en Empel
aangetoond dat op dezelfde plek in de IJzertijd al een heiligdom aanwezig was. 1262 In hoofdstuk 15
wordt aangegeven dat sprake lijkt van een aantal fasen in het tempelcomplex. Mogelijk was er al een
tempel halverwege de eerste eeuw of kort na 70 na Chr., terwijl een jongste tempel net als in de stad
bij Nijmegen ten tijde van Trajanus gebouwd zou kunnen zijn. Helaas zijn de door Reuvens
opgegraven gebouwen niet gedateerd. Wel vrij zeker is dat met de nieuwe inrichting van Forum
Hadriani hier langs de westelijke oever van de geul de nieuwe hoofdweg naar het Kanaal van Corbulo
werd geprojecteerd. Eventuele heiligdommen aan het water moesten voor zo’n weg plaatsmaken. De
oeverbeschoeiing is hier later wel op de nieuwe oriëntatie van Forum Hadriani afgestemd. 1263
In hoofdstuk 5 wordt bij de bespreking van het statenplan van Forum Hadriani aangegeven dat de
decumanus 3 uit die tijd mogelijk teruggaat tot de tijd van de Domitiaanse nederzetting. Het is goed
mogelijk dat hier evenwijdig aan de hoofdweg een tweede weg was aangelegd tegen de uitlopers van
de oostelijke en westelijke geul die nader beschreven zijn in hoofdstuk 2. In westelijke richting zou de
weg in verbinding gestaan kunnen hebben met de weg langs het Kanaal van Corbulo zoals die in
Rijswijk en Wateringse Veld vlak bij het kanaal is opgegraven. De afstand tot de hoofdweg zou dan vrij
precies 600 voet (180 meter) zijn geweest. Het resultaat was een rechthoekige indeling zoals die
karakteristiek is voor civitas hoofdsteden (afb. 3.3).
Het is goed denkbaar dat het gebied in de buurt van het Kanaal van Corbulo in deze periode ook
al de nodige bedrijvigheid aantrok, waarbij naast een haven bijvoorbeeld valt te denken aan winning
van klei voor het pottenbakken of het vervaardigen van baksteen. Zo stamt een gebouwtje van
ongeveer vijf bij acht meter in het zuiden van insula III mogelijk ook uit periode I gezien de oriëntatie
en vondsten. 1264 Nog meer in de richting van de Vliet kan om dezelfde reden een rechthoekige kuil
van anderhalf bij drie meter uit dezelfde periode dateren. 1265 In insulae III en IV vond Holwerda een
aantal sporen met dezelfde oriëntatie zodat ze (deels) ook uit deze periode zouden kunnen stammen.
Overigens moet de omvang van de activiteiten op dit deel van het terrein niet overschat worden
aangezien bij de opgraving van BAAC slechts één spoor van vóór de stichting van Forum Hadriani is
gevonden. Het gaat om een vermoedelijke ontwateringsgreppel die deels in de richting van de Vliet loopt
en daarbij ongeveer dezelfde richting aanhoudt als de sporen van de Domitiaanse nederzetting. 1266 In
hoofdstuk 2 is aangegeven dat de greppel mogelijk kort voor de stichting van Forum Hadriani is
aangelegd om na een periode van wateroverlast en kleiafzetting de afwatering te verbeteren.
Die wateroverlast kan ertoe hebben bijgedragen dat dit deel van het terrein in de tijd van de
Domitiaanse nederzetting nog niet intensief is gebruikt. Een aanwijzing daarvoor vormt de verspreiding
van het handgevormde aardewerk. In de volgende paragraaf wordt aangegeven dat dit tot de stichting
van Forum Hadriani een belangrijk aandeel had in het aardewerk, maar daarna snel in belang afnam. De
Jager vond tijdens zijn grondboringen op het achterterrein 21 scherven handgevormd aardewerk, wat
acht procent van het totaal was. Ruim de helft kwam uit Romeinse lagen, waarin het handgevormde
aardwerk een aandeel van negen procent had. De rest kwam uit de verstoorde bovengrond. Het valt bij
de verspreiding op dat de scherven vooral tevoorschijn kwamen op het hogere deel van de strandwal. Iets
ten zuiden van het punt waar de Gantel kleilaag over de strandwal was geschoven, kwamen nauwelijks
handgevormde scherven naar boven. Uitzondering was de Romeinse laag ten zuiden van Hoekenburg
vlak langs de Vliet, wat te maken zou kunnen hebben met vroege activiteiten langs het Kanaal van
Corbulo. 1267
1261
Driessen 2009a,67.
1262
Derks 1998,201 en 208; Roymans 2004,144.
1263
Ligging kade op basis bezoek aan de opgraving en Van Helmond 2008,16 en fig. 6.
1264
Holwerda 1912b,21 en afb. 16.
1265
Vroege scherven, waaronder veel handgevormd: Holwerda 1912b,18-20.
1266
Bink en Franzen 2009,81, 409-410 en afb. 5.1.
1267
Aantallen en spreiding bepaald aan de hand van de bijlage met vondsten per boring in De Jager 2001a.
179