Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Buchelius. 292 De genoemde waarnemingen komen voor in beschrijvingen van Aurelius en Snoy die
kort na 1500 zijn geschreven.
Aurelius vermeldt in 1517 in vergelijkbare bewoordingen als het Goudse Kroniekje de imposante
omvang van de door Aurindulius opgerichte sterkte. Hij “dede maken en bouwen een alten hogen en
groten casteel bi voerburch/ dat sijns gelijcs in dien tide niet” kende. De sterkte “was van hoecheyt
groticheit en starcheit en was genoemt coninc Aurindulius slot”. 293 Ook herhaalt hij de verwoesting in
de “tide dat die Denen en Noarmans quamen”. Nieuw is dat Aurelius melding maakt van
waarnemingen in Voorburg, waarschijnlijk rond 1500 toen de restanten werden “opgebroken ende die
sten uitgehaelt”. 294 Bij die gelegenheid zijn onder meer munten gevonden waarvan Aurelius zelf een
exemplaar van Nero en een exemplaar van Antoninus Pius in bezit kreeg. Hij schrijft daarover: “Als in
den jare M vijfhondert en daeromtrent/ wert dat fundament van desen grote castele tot Voerburch
opgebroken/ en die sten uitgehaelt”. Aansluitend vermeldt hij de vondsten: “daer menige vremdichede
gevonden werde/ als gouden, silvere en metale penningen, daer ich een of hebbe/ mit een aensicht
op de en syde/ en dat opschrijft hout dat he keyser Nero geslagen heeft/ en noch ene die keyser
Antoninus Pius geslagen heeft, elck met ene afgod an van de tide”. 295 Met dat laatste worden
waarschijnlijk de goden of personificaties bedoeld die vaak op de keerzijde van Romeinse munten
staan afgebeeld.
Reinier Snoy vermeldt kort erop (rond 1519) ook een waarneming (in het Latijn), en geeft daarbij
nieuwe details zoals het feit dat de oude grachten nog (deels) zichtbaar zouden zijn. Interessant is dat
hij het oppervlak van het betreffende terrein aangeeft als “groot 10 morgen” (grandem decem terrae
iugera). 296 Snoy en na hem andere auteurs, gebruikte als oppervlaktemaat waarschijnlijk de
Rijnlandse morgen. Deze was in het begin van de 16 e eeuw in de regio al bekend en werd vanaf het
eind van die eeuw in geheel Holland toegepast. Het is een oude oppervlaktemaat van 0,8516 hectare
ofwel “zo groot als men in een morgen ploegen kan”. 297 Kennelijk was het verhoogde terrein na de
afgravingen van circa 1500 omgerekend nog zo’n 8 à 9 hectare groot. 298 Snoy schreef, hier vertaald
uit het Latijn: “Ik trof iemand aan toen hij fundamenten van de burcht aan het opgraven was en hij
vertelde mij dat een ronde toren is opgegraven, waaromheen twee muren, op de wijze van een circel,
lopen, behalve stenen, en andere in ouderdom zeldzame monumenten, die de schijn hebben van
symmetrie en op fijne wijze van een inscriptie met Italiaanse letters zijn voorzien. Ja, ik heb zelfs
begrepen dat de gracht die de burcht omgaf, nog bestaat”. 299 Het is verleidelijk te denken aan een
ronde tempel met rondgang en altaren met inscripties omdat in de Voorburgse stadsmuur geen ronde
torens zijn gevonden. 300 Maar het zou ook om een grafmonument kunnen gaan of bijvoorbeeld een
laat-Romeinse ommuring, maar dan blijft het geheel rondom lopen van een dubbele muur zeer
vreemd. Overigens is een datering in de Romeinse tijd niet zeker.
Rond dezelfde tijd krijgt Voorburg aandacht van de Utrechtse geschiedschrijver en geestelijk
geleerde Willem Heda. Heda was in die tijd een deskundige op het gebied van inscripties en
archeologische vondsten. In zijn in 1521 afgeronde geschiedenis van de Utrechtse bisschoppen,
herhaalt hij eerst wat Beke schreef over de periode van bisschop Hungerius. Vervolgens meldt Heda
dat hij de Voorburgse restanten zelf gezien heeft. Hier vertaald uit het Latijn schreef hij: “Ik heb de
ruïnes met Romeinse architectuurfragmenten zelf gezien. Het betrof onder meer een stuk
mozaïekvloer, een bronzen voet van een gebroken standbeeld, koperen, zilveren en gouden munten,
waaronder gouden met het opschrift van Aurelianus, en een gouden ketting met smaragten”. 301
Zeker het vloermozaïek is voor Nederland zeer bijzonder, waarbij overigens niet geheel zeker is
dat deze vertaling van ‘pavimenti tessalati’ juist is en niet gewoon tegelvloeren zijn bedoeld. 302 Heda
geloofde dat “de zeer versterkte burcht …daar werd gebouwd door Aurelianus, een Augustus, die ze
over het algemeen Aurundillius noemen”. 303 Met dat laatste verwees hij onder meer naar De Beke
(circa 1350 na Chr.) die sprak van “Aurindubius” (en “Aurindulius” in latere edities), en naar Aurelius
(1517 na Chr.) die sprak van Aurindulius en Snoy (1519 na Chr.) die verwees naar Aurindelinus.
292
Editie Goudhoeven 1620,31; Buchelius 1643,29 noot e.
293
Aurelius 1517,folio 49.
294
Aurelius 1517,folio 49.
295
Aurelius 1517,folio 49.
296
Snoy 1620,35 (Liber IV).
297
Verhoeff 1983; Pouls 1997,46 en 176; Nipper 2004,11.
298
Scriverius 1612,30.
299
Snoy, editie Sweertius 1620,35-36: “narrantenque mihi globasam turrim eruisse, quam duo muri, in morem circuli,
ambirent...”; vertaald door Hees (Hees en De Jonge 2006,209).
300
Daarover meer in hoofdstuk 15.
301
Heda 1643,54; vergelijk Boxhorn 1632b,176; Smids 1711,368; Van Wijn 1800,18.
302
Holwerda 1923,1; Byvanck 1947,144; Vitruvius, De Architectura VII,1 spreekt bij vloermozaieken van ‘opus tessellatum’.
303
Heda 1643,54; vertaling in De Jonge en Marcillaud 2000,63.
60