Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

van het AAC wekt in ieder geval de indruk dat het door AAC opgegraven noordelijke deel van de geul
pas op zijn vroegst aan het eind van de 1 e eeuw intensief in gebruik is genomen. Het viel de opgravers
van het AAC namelijk op dat vondsten uit de 1 e eeuw zeldzaam waren. Zo ligt bij de munten de
nadruk op de periode vanaf 90 na Chr. en is aardewerk uit de 1 e eeuw zoals terra nigra zeer zeldzaam
of zelfs afwezig. 1145 Het is weliswaar mogelijk dat met het uitbaggeren oudere voorwerpen al in de
Romeinse tijd zijn verdwenen. Maar het is met de huidige gegevens aannemelijker dat in de beginfase
(vooral) gebruik werd gemaakt van een haven langs de oever van het kanaal
Indien bij de monding van de geul aan het kanaal van Corbulo inderdaad al een eerste haven lag,
liep er vermoedelijk al in deze fase vanaf hier een weg naar het hoger gelegen deel van de strandwal
(afb. 3.3). Mogelijk was er zelfs een aansluiting op de weg die vermoedelijk vanaf Voorburg richting de
kust liep en onder meer de nederzetting bij de Scheveningseweg passeerde. Vanaf de Vliet loopt het
veronderstelde tracé van de havenweg langs de latere insula VII, een plek waar vroege vondsten zijn
gedaan. Zo was dit tijdens de twee grote opgravingen van Reuvens en Holwerda de enige plaats waar
een zilveren munt van vóór de Bataafse opstand is opgegraven, namelijk een denarius van Nero. 1146
Verder bevindt zich hier een concentratie van dakpanstempels uit de jaren vlak na de Bataafse
opstand. Bloemers merkte op dat een van die stempels zelfs kan wijzen op de aanwezigheid van een
militaire wachtpost van vóór de opstand. Dat zou blijken uit de vondst in 1827 van een vloertegel met
een stempel van het Zestiende Legioen op de plaats waar later in insula VII het badhuis gebouwd zou
worden. Dit legioen lag vanaf 43 na Chr. in het Duitse Neuss totdat het winter 70 na de Bataafse
opstand werd ontbonden. 1147 De militairen bouwden voor de Bataafse opstand hoofdzakelijk in hout
met hooguit een tegelvloer van baksteen, wat de vondst van het stempel van het Zestiende Legioen
op een vloertegel zou verklaren. 1148 Dat Reuvens geen wachtpost vermeldt zegt weinig aangezien hij
niet in staat was houten gebouwen te herkennen. In de Meern is vastgesteld dat er in deze periode
langs de Rijn al wachttorens werden opgericht. 1149
Helaas vormt het stempel van het Zestiende Legioen geen bewijs voor een wachtpost van vóór de
Bataafse opstand. Het blijkt namelijk dat dakpannen met deze stempels na de Bataafse opstand
secundair zijn gebruikt in onder meer Nijmegen, Krefeld-Gellep (Gelduba) en Keulen. Het fort in
Krefeld-Gellep is pas na de Bataafse opstand gebouwd zodat het materiaal van het toen inmiddels
ontbonden Zestiende Legioen daar in ieder geval tweedehands was. Hetzelfde geldt voor een dakpan
in een kort na de Bataafse opstand gebouwd huis in Keulen. 1150 Buiten de directe omgeving van
Neuss komen de dakpannen vooral in hergebruikte vorm voor. Secundair gebruik is daarom ook in
Voorburg het aannemelijkst. 1151
Los van de wachtpost, is het samenvattend al goed mogelijk dat de centrale ligging de aanleiding
was voor de aanleg van een haven. Een weg vanaf die haven kruiste dan bij Voorburg de weg over de
strandwal. Zo’n kruispunt zou de latere opkomst van de Romeinse nederzetting op deze plaats mede
kunnen verklaren. De Weerd wees de auteur erop dat het mogelijk geen toeval, is dat de afstand tot
de Rijn vrij precies tien Romeinse mijl bedraagt.
Naar een nieuw centrum (periode 0c: circa 70 – 85 na Chr.)
De ontwikkeling van Voorburg na de Bataafse opstand kent nog veel onzekerheden tot aan de
vorming van de provincie Germania Inferior rond 85 na Chr. Wel is het waarschijnlijk dat Voorburg in
de tussenliggende periode al een centrale rol begon te spelen waarbij de gunstige ligging een
belangrijke factor geweest zal zijn.
De Bataafse opstand
De Bataafse opstand vormde ook in de Cananefaatse regio een belangrijk keerpunt. De
opstandelingen waren aanvankelijk redelijk succesvol. Dat kwam mede doordat de plaatselijke Romeinse
legers waren verzwakt als gevolg van de troonstrijd die na de dood van Nero in juni 68 na Chr. was
losgebarsten. Aanvankelijk werden de Romeinen tot over de Duitse grens verslagen. Maar uiteindelijk
1145
Kemmers 2009b,93; Stoffels 2009a,80.
1146
Reuvens, Arentsburg Geschiedenis,17 (bij oostmuur grote hal badhuis).
1147
Volgens Reuvens 1827,27 (27 juli) gevonden in de hal van het badhuis “tussen puin opdelving”. Vergelijk Holwerda 1923,5
en 139 en Byvanck 1943,283. RMO inventarisnummer AR 137, RMO inventaris 4,68; Bloemers 1978,91.
1148
Dakpannen verschenen bijvoorbeeld in Valkenburg pas na de Bataafse opstand: Glasbergen 1967,16; Bloemers 1978,91
wees ook op mogelijkheid kleine militaire post.
1149
Van Dinter en Graafstal 2007,31.
1150
Buijtendorp 1988,107;Haalebos 1977,179 voetnoot 12; Brunsting en Steures 1995,85, 96 en 98; Bechert en Willems 197,68;
Precht en Zieling 2000,260; Dodt 2003,130 en 313.
1151
Vergelijk Willems en van Enckevort 2009,56 over na de Bataafse afstand hergebruik van materiaal uit Xanten.
165