Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Heeswijk. Maar ook toen bleef het gebied landelijk en werd in 1910-1915 de opgraving van Holwerda
uitgevoerd in de nog aanwezige weilanden. Het betekent dat het terrein van de Romeinse stad tot vrij
recent geheel of grotendeels als boerenland is gebruikt, met in de 17 e eeuw de opkomst van
landgoederen als nieuw element. Het gebruik als grotendeels onbewoond boerenland verklaart
waarschijnlijk dat zowel BAAC als het AAC constateerden dat zelfs in de bouwvoor het veruit grootste
deel van de scherven Romeins is. 2234
Holwerda meende net buiten de noordwesthoek van de stad een post-Romeins kerkhof gevonden
te hebben: ”Eveneens uit lateren tijd zijn eigenaardige langwerpig vierkante gaten aan de W-zijde
buiten het vesting in het terrein gevonden”. De “regelmatige vormen der vierkante vakken” deden hem
denken “aan de resten van een geheel opgeruimd later kerkhof”. In die veronderstelling vond hij
“mogelijk steun in de vondst van eenige bronzen kruisjes op schroeven, waarschijnlijk versiering van
doodkisten.” 2235 De schroef is pas vanaf het midden van de 12 e eeuw in Noordwest Europa
opgekomen, en de door Holwerda gevonden ornamenten zijn waarschijnlijk nog jonger. Toch is de
vindplaats vlakbij de kleine Romeinse noordwest poort interessant. Hier vlakbij de rand van de stad
lag waarschijnlijk het westelijke Romeinse grafveld, en op de plaats van Romeinse grafvelden werden
soms in latere perioden ook mensen begraven.
Bij de opgravingen van BAAC en het AAC is de aandacht voor het eerst gevestigd op de donkere
laag boven de Romeinse sporen. Bij de bewerking van de grond is materiaal uit de Romeinse periode
opgespit en vermengd geraakt met de jongere landbouwgrond. Dit liet volgens de opgravers van BAAC
een 1,4 tot 1,8 meter dikke ‘zwarte laag’ achter met veel Romeins materiaal, maar ook met wat jongere
vondsten. De opgravers van BAAC zien het als een voorbeeld van de ‘dark earth’ die ook bekend is van
andere Romeinse vindplaatsen. Zo is er een sterke gelijkenis met de situatie in Oudenburg waar bovenop
het Romeinse fort tot circa 1275 een boomgaard stond. 2236 Dit beeld lijkt bevestigd door het onderzoek
van het AAC in 2007-2008. Bovenop de kleivulling van de insteekhaven is een donkere laag aangetroffen
die de opgravers ook als ‘dark earth’ interpreteren. In die laag was meer dan 99 procent van het
aardewerk Romeins en slechts 0,5 procent post-Romeins. Maar dat zegt weinig over de ouderdom omdat
het terrein na de Romeinse tijd alleen nog als boerenland is gebruikt en zelfs in de door het AAC
opgegraven bouwvoor meer dan 95 procent van het aardewerk Romeins is. De gelaagdheid duidt op een
datering van de ‘dark earth’ in de Middeleeuwen. Het valt namelijk op dat de laag in werkput 1 van het
AAC over eerder genoemde middeleeuwse sloot ligt die met C14-technieken is gedateerd in de periode
1270-1440 na Chr. Verder lag de laag in werkput 2 over sporen met onder meer een gebroken maar
bijna complete kogelpot (900-1250 na Chr.), en een complete Andennepot (900-1300 na Chr.). 2237
Tussen de ‘dark earth’ en de onderliggende schone vulling van de geul zijn door het AAC twee
kleilaagjes aangetroffen. Direct boven de schone vulling bleek een grijze verontreinigde kleilaag
afgezet van donkergrijze-zwarte humeuse klei. Aanvankelijk werd aan een ophogingslaag gedacht.
Maar slijpplatenonderzoek met een microscoop maakte duidelijk dat het om een natuurlijke
getijdenafzetting van kalkrijke lichte tot zware klei gaat. 2238 De natuurlijke horizontale beweging van
aanspoeling is daarbij herkenbaar aan de horizontale gerichtheid van de microscopisch kleine
deeltjes. Onnatuurlijke processen zouden daarentegen ook vertikale richtingen veroorzaken. Na het
dichtslibben van de geul stond deze dus incidenteel nog steeds via (restanten) van het kanaal van
Corbulo in verbinding met het buitenwater, waarschijnlijk via de monding van de Maas. Erboven
bevond zich nog een tweede verwante natuurlijke laag niet gerijpte klei. Daarin was veel materiaal
gedumpt dat vervolgens is weggezakt en later door slib overdekt. 2239 In Wateringen is in 2007 bij de
Julianahof het sediment gedateerd met Optisch Gestimuleerde Luminescentie (OSL-datering), een in
1984 uitgevonden techniek. Daaruit bleek een kleilaag afgezet te zijn tussen 997 en 1157 na Chr., wat
te maken zou kunnen hebben met stormvloeden in 1014 of 1134 na Chr. Elders is ook wel gedacht
aan invloeden van een overstroming uit 1163 of de Allerheiligenvloed van 1 november 1170 na
Chr. 2240 De voorheen met Duinkerken III aangeduide wateroverlast heeft een kleipakket afgezet dat
dicht bij de Maas in bijvoorbeeld Maassluis ongeveer een meter dik is, en landinwaarts in omvang
afneemt tot een paar centimeter in Delft. 2241 In bijvoorbeeld de Harnaschpolder is een drie decimeter
2234
Bink en Franzen 2009,116 en Van de Venne 2009,208 (BAAC); Stoffels 2009a,76.
2235
Holwerda 1911,42.
2236
Bink en Franzen 2009,443.
2237
Driessen 2009a,57, 59, 61, 67 en 69; Driessen 2009b,109; Stoffels 2009a,75-76; Stoffels 2009c,97.
2238
Driessen 2009a,59: spoor 38 in werkput 1.
2239
Het gaat in werkput 1 om laag S38 met erboven S28 (zie in werkput 1 profiel 1 en 11: De Wolf en Cleveringa 2009,35 fig.
3.2 en Driessen 2009a,57 fig. 6.1.); in werkput 2 laag S2341/2175 en erboven S2002.
2240
Eimermann 2009c,27 en 30-32.
2241 Van Londen 2006,7.
313