Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

DANKWOORD
De auteur raakte in de tweede helft van de jaren zeventig gefascineerd door de geheimen van Forum
Hadriani, de noordelijkste Romeinse stad van het Europese vasteland. De tot dan als raadselachtig
beschouwde opgravingsgegevens bleken een schat aan informatie te bevatten. Met de herbestudering
van de oude opgravingskaarten kwam stap voor stap de ‘vergeten stad van Hadrianus’ tevoorschijn. Voor
het eerst ontstond een samenhangend beeld van een in Nederland gelegen Romeinse stedelijke
nederzetting. Een stad met een winkelstraat, badhuis, eenvoudige en grote woonhuizen, tempels, haven,
stadsommuring en nog veel meer.
Velen waren bij het onderzoek een bron van inspiratie. Dank daarom aan J.P.A. van der Vin die in
1973 mijn vragen als basisscholier over Romeinse munten al even serieus beantwoordde als latere
vragen over de munten van Voorburg. 1 Met mijn klasgenoot R. Mulder deed ik in die tijd mijn eerste
oppervlaktevondsten in het Voorburgse park. Dank gaat verder uit naar mijn oude leraar Latijn, A.
Nieuwenhuis, die me aan het eind van de jaren zeventig als middelbare scholier hielp aan de entree tot
de benodigde bronnen bij de Leidse universiteit. In die tijd was mevrouw H.A. Hasselbach als
bibliothecaresse van het Rijksmuseum van Oudheden ook een belangrijke gids. Het was H. Brunsting die
in 1979, toen al gepensioneerd, het eerste concept voor een artikel over Romeins Voorburg bekeek. 2
Later vertelde hij nog enthousiast over zijn herontdekking van een inscriptie die een sleutelrol vervulde bij
de lokalisatie van Forum Hadriani. In deze periode werd aan de rand van een Zwammerdamse sloot een
langdurig contact gelegd met M.D. de Weerd nadat de nog jeugdige auteur ten onrechte meende in
Zwammerdam een Romeins schip gevonden te hebben. Zijn aanhoudende belangstelling bood het
nodige vertrouwen in het belang van het onluikende onderzoek naar Voorburg. J. E. Bogaers, de
archeoloog die Forum Hadriani definitief lokaliseerde, toonde vanaf onze kennismaking in 1984 interesse
voor het onderzoek in veelal korte maar intensieve telefoongesprekken. Met W. Jung, die als scholier al in
de jaren zestig Romeinse sporen in Voorburg registreerde, werd in de jaren 1982 – 1984 zeer intensief
samengewerkt bij de speurtocht met de grondboor naar de Romeinse stadsmuur en de daarop volgende
verkenningen in het veld. Leden van de in september 1985 opgerichte Archeologische Werkgroep
Voorburg (AWV, tegenwoordig Archeologische Werkgroep Leidschendam-Voorburg ) verrichtten onder
soms barre omstandigheden een groot aantal kleine opgravingen en namen deel aan de grote opgraving
van 2005. Daardoor zijn de afgelopen jaren waardevolle gegevens bewaard gebleven. Zij, en de tientallen
anonieme personen die tijdens de grote opgravingen van Reuvens en Holwerda volledig met de hand de
Romeinse resten blootlegden, stonden aan de basis van de in deze studie gebundelde kennis.
Velen waren steun bij de uitwerking. M. Brouwer, in een belangrijke fase van de onderzoeksperiode
conservatrice van de klassieke afdeling van het Leidse museum van Oudheden, was zeer behulpzaam bij
het voor het onderzoek beschikbaar stellen van de Voorburgse vondsten en oude opgravingsverslagen.
Bovendien verrichtte ze een aantal cruciale determinaties. Haar opvolger, R.B. Halbertsma, was ook
uitermate behulpzaam met het beschikbaar stellen van materiaal in de afrondende fase. W. A. van Es, die
met 'De Romeinen in Nederland' een voor mij en vele anderen inspirerend boek schreef, toonde
eveneens een aanmoedigende belangstelling. Dat droeg zeker bij aan de beslissing dit tijdrovende project
door te zetten. Hetzelfde geldt voor de belangstelling van J.H.F. Bloemers. W. M. Jongman maakte me
wegwijs in de literatuur inzake de Romeinse economie en J. Teyl begeleidde mijn scriptie over de
economie van Romeins Zuid-Holland. Daarin speelde het onderzoek naar Romeins Voorburg een
belangrijke rol. Aardewerkspecialist C.A. Kalee leerde me veel over Romeins aardewerk en hielp bij de
datering van de door Holwerda gepubliceerde versierde terra sigillata en stempels. Terra sigillata-kenner
M. Polak leverde waardevol commentaar op de determinatie van de oudste eerste eeuwse stempels.
Dank ook aan J. A. Waasdorp die op basis van zijn opgravingen in Ockenburg bij Den Haag nieuwe
inzichten bood in de selectieve werkwijze van archeoloog Holwerda die aan het begin van de 20e eeuw
een belangrijk deel van Voorburg opgroef. Met W. de Jonge van de archeologische werkgroep
Leidschendam-Voorburg was er in de laatste fase intensief contact over recente waarnemingen en het in
2006 gepubliceerde publieksboek. Met B. Brobbel waren er in die periode boeiende bijeenkomsten om tot
reconstructietekeningen te komen. M. Haars projecteerde de laatste gegevens op basis van de laatste
inzichten op de huidige topografie, en bouwde daarbij voort op het de kaart die B. Ridderhof en M. Kosian
hadden vervaardigd voor het publiekboek. 3 De medewerksters van de openbare bibliotheek in Laren
waren altijd zeer behulpzaam bij het bestellen van boeken en compenseerden zo voor het feit dat er geen
archeologische bibliotheek direkt bij de hand was.
1 Bijvoorbeeld brief d.d. 18 oktober 1973 (ref. nr. 1581) met determinatie gekochte Romeinse munt.
2 Brief C.A. Kalee van het Archeologisch instituut van de Rijksuniversiteit Utrecht d.d. 14-5-1980 met retour de kopij met
commentaar van Brunsting. Door redactionele drukte verscheen het artikel pas in 1982 (Buijtendorp 1982).
3 De deadline van het publieksboek stond het niet toe al het commentaar van ondergetekende in die kaart te verwerken. Verder
is nadien in 2007-2008 door het AAC een opgraving uitgevoerd (Bink en Franzen 2009); zie bijlage L.
14