Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Illustratief voor het permanente risico van een stadsbrand zijn citaten van verschillende Romeinse
auteurs: “Omdat de gebouwen dicht bij elkaar stonden, en veel van de huizen in het rijtje van hout
waren gemaakt, kon het vuur gemakkelijk het grootste deel van de stad platbranden. Veel rijken
werden arm doordat ze hun opgebouwde bezit verloren” aldus Herodianus over een stadsbrand. 1506
En: “Het inkomen uit stadsbezit is groot, maar de gevaren zijn nog groter. Als er een middel zou
worden gevonden om te voorkomen dat de huizen in Rome zo frequent zouden afbranden, bij
Hercules, zou ik mijn bezittingen op het platteland verkopen en iets in de stad aanschaffen” schrijft
Aelus Gellius. 1507 “Ik wou dat wanden van vlechtwerk niet waren uitgevonden….het zijn net
ontbrandbare fakkels” verzuchtte de architect Vitruvius. 1508 En dichter Juvenalis concludeert: “Ik moet
ergens wonen waar geen branden zijn en geen nachtelijke alarmen”. 1509 Wie door nalatigheid brand
veroorzaakte, kon rekenen op een zware lijfstraf. 1510 Zeker in gebieden met veel wind als het Zuid-
Hollandse kustgebied kon een brand gemakkelijk overslaan en zich over de stad verspreiden. Aan het
begin van de 2e eeuw schreef Plinius de Jongere als stadhouder in een brief aan keizer Trajanus: “Ik
maakte een inspectieronde door een deel van de provincie, terwijl een grote brand in de stad
Nicodemia vele huizen en openbare panden vernietigde. Het vuur verspreide zich om twee redenen:
er blies een sterke wind en omstanders keken toe en deden niets. Bovendien had de stad geen pomp,
emmers of vuurbestrijdend materiaal”. 1511 Brede wegen hielpen in nieuw opgezette steden als Forum
Hadriani brandschades te beperken. 1512
Het gebruik van brede wegen blijkt bij Forum Hadriani inderdaad een uitgangspunt geweest te
zijn. Bij de uitvoering speelden verschillende overwegingen een rol die in Voorburg duidelijk naar
voren komen. Zo moest rekening worden gehouden met eventuele stoepen en werden speciale eisen
gesteld aan het wegdek. Ook de aard van het verwachte verkeer speelde een rol, waaronder in het
Cananefaatse veeteeltgebied ook kuddes vee.
Romeinse wagens hadden een asbreedte van ongeveer anderhalve meter. Om twee wagens
elkaar goed te kunnen laten passeren was volgens Plinius een breedte van minimaal achttien voet
(5,3 meter) nodig. Dat verklaart dat twintig voet (6 meter) een veel voorkomende wegbreedte is voor
viae. Dat waren wegen waar twee karren elkaar konden passeren. Een voorbeeld uit de omgeving is
de zes meter brede Romeinse weg bij Wateringse Veld in Den Haag. Een smallere weg waar karren
elkaar niet konden passeren stond bekend als actus, terwijl er ook nog voetpaden (itinera) in gebruik
waren. 1513 In Pompeji zijn veel wegen slechts zo’n vier meter breed en blijkens het patroon van de
karrensporen slechts gebruikt voor eenrichtingsverkeer. 1514 Nieuw gestichte steden als Forum
Hadriani waren daarentegen royaal van opzet. Ze werden voorzien van ruime viae die voldeden aan
de minimale breedte van 18 voet, met bovendien aan weerszijde een stoep. 1515 In forten werd ook
gebruik gemaakt van een doordacht stelsel van wegen. Mede gezien de in Forum Hadriani gebruikte
maatvoering is het goed mogelijk dat militairen betrokken waren bij het uitzetten van het wegenplan.
Hyginus stelt in zijn boek over forten dat de beide hoofdwegen 60 voet breed moeten zijn, en de
andere wegen 40 of 50 voet. 1516 Dat lijkt in Voorburg redelijk gevolgd. De gevonden maten zijn
(inclusief porticus) 65 voet voor de twee hoofdwegen en 50 voet voor de overige opgegraven wegen.
Tot slot liep langs de rand van de stad een smalle randweg van ongeveer 15 voet breedte (4,4 meter).
Deze smalle ‘randweg’ is vermoedelijk in 2005 door BAAC in het zuiden van Forum Hadriani deels
opgegraven. De randweg is waarschijnlijk ook ten westen van insula II teruggevonden. Holwerda vond
in het vermoedelijke tracé daarvan clusters van drie of vier parallel lopende sporen met ieder een
lengte van circa dertien meter. Het lijkt erop dat hier in de lengterichting van de weg ter versteviging
lange houten palen zijn neergelegd (afb. 9.23 en 10.13). Ook tegenwoordig wordt een dergelijke
constructie nog wel gebruikt om modderige grond begaanbaar te houden. 1517 Tussen deze weg en het
aangrenzende huis II.8 lag een brede afvoergreppel waarvan de bodem 7 centimeter beneden NAP
lag. De breedte in het opgravingsvlak was ruim een halve meter. 1518 Met het Romeinse loopniveau
1506
Herodianus, Historia 7.12.5-7 (rond 200 na Chr.)
1507
Aelus Gellius, Noctes Atticae 15.1.
1508
Vitruvius, De Architectura II.8.20; Ramage 1983,76; Zie ook Strabo, Geographica V,3.7; Juvenalis en Martialis noemen ook
voorbeelden: Grew en Hobley 1985,44.
1509
Connoly en Dodge 1998,144.
1510
Ramage 1983,76; Digesta 1.15.3.1.
1511
Vertaling in Corbishley 1989,12.
1512
In het dicht bebouwde centrum van Rome waren meer branden dan aan de rand: Ramage 1983,76-77 en kaart 3.
1513
Plinius, Naturalis historia XVII,169; Eerder noemde Twaaltafelenwet 15 ¾ voet voor passeren van 2 wagens: Adkins en
Adkins 1994,172.Chevallier 1976,89; Carcopino 1987,55; In de poort van het fort in Carisle wezen sporen op een wielbasis van
1,54 meter (Carvana 1986,173); Waasdorp 1999b,438; Graafstal 2002,6 (over bijzondere situatie langs de Rijn).
1514
Adam 1994,279; Offenberg 1978,13.
1515
Adam 1994,279-280.
1516
Pseudo-Hyginus, Liber de munitionibus castrorum 56; Van Giffen 1940-44,39; Chevallier 1976,74.
1517
Zoals bij het scoutingterrein in Baarn.
1518
Holwerda 1913 afb. 1, breedte circa 1 mm bij schaal 1 op 630.
215