Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Gordianus III aan dat de put nog tot ten minste dat jaar in gebruik was. 1969 Dat klopt met het feit dat in
de kelder zelf een muntschat is verborgen met als sluitmunt een antoninianus van Philippus (244-249
na Chr.) 1970
De kelder is in 1988 opnieuw opgegraven. De waterput is volgens Koot tijdens of direct na de
opgraving van Reuvens in elkaar gestort. Op de veldtekening van 1988 staat daarover bij de put
aangetekend (afb. 12.5): “Vulling grotendeels door Reuvens uitgespit. Alleen onderzijde lijkt nog enig
oorspr[onkelijk] materiaal te bevatten (vrijwel compl. pot uit zand!)”. Vlakbij de schets van deze “pot
van scherven” staat ook de vondst van het muntje vermeld, wat de munt van Gordianus III moet zijn.
Overigens is daarmee niet bewezen dat de kelder niet eerder is gebruikt. Maar een aanvullend
argument voor een late datering kan de metseltechniek van de kelder zijn met afwisselend blokken
natuursteen en tegelbanden (opus listatum). Die techniek is namelijk kenmerkend voor Romeins
metselwerk uit de 3 e eeuw en later, hoewel er wel enkele voorbeelden uit de 2 e eeuw bekend zijn. 1971
Het ziet er zoals gezegd naar uit dat insula VIII voor de uitbreiding door een stadsbrand is
getroffen. Maar het is daarmee zeker niet gezegd dat sprake was van een grote stadsbrand. Zoals
eerder aangegeven, was zeker met de vele houten huizen de kans op een ‘gewone’ plaatselijke
stadsbrand in Forum Hadriani aanzienlijk. Bovendien werden gebouwen ook wel bewust in brand
gestoken om nieuwbouw te kunnen uitvoeren. Brandsporen in Noviomagus (Nijmegen) uit circa 100
na Chr. lijken bijvoorbeeld verband te houden met zo’n opzettelijke brand, zoals dat rond dezelfde tijd
ook in Xanten het geval was. 1972 Verder kan de brand al eerder hebben plaatsgevonden omdat niet
bewezen is dat de uitbouw van de insula direct op de brand volgde. De brandsporen in de Voorburgse
insula VIII hoeven daarom niet het gevolg te zijn van gewelddadigheden rond de Chaukische invallen.
Daarbij komt dat de met dat soort invallen vaak gepaard gaande schatbegravingen uit de periode 172-
174 na Chr. niet in Voorburg gevonden zijn. Overigens is zo’n stadsbrand nog niet helemaal
uitgesloten omdat de dateringen van Holwerda wat betreft de branden niet erg exact hoeven te zijn.
Maar in combinatie met de andere aanwijzingen is een stadsuitbreiding onder Marcus Aurelius niet erg
waarschijnlijk.
Commodus (180 – 192 na Chr.)
Een uitbreiding onder Commodus is evenmin erg aannemelijk. Er is in 2005 weliswaar vastgesteld dat
er in de periode 180-185 na Chr. sprake was van aanpassingen in insula X. Maar dat heeft zoals
aangegeven eerder te maken met de bouw van de eerste stadsmuur dan met een stadsuitbreiding. De
opgravers van BAAC kregen namelijk ook de indruk dat het in de periode 180-185 geëgaliseerde
terrein pas in het begin van de 3 e eeuw intensiever gebruikt is. Er wordt voor de periode 180/85 – 210
na Chr. gedacht aan gebruik als paardenweide met geen of weinig ambachtelijke activiteiten en geen
sporen van bewoning. 1973 Dat zou niet zo vreemd zijn omdat het gebied in deze periode niet alleen
werd getroffen door een economische teruggang, maar ook mogelijk door een grootschalige epidemie
die het inwoneraantal van Forum Hadriani aanzienlijk verkleind kan hebben.
Deze epidemie, de ‘Antonijnse’ plaag, teisterde gedurende bijna een kwart eeuw grote delen van
het Imperium. De beschreven symptomen doen sterk denken aan de pokken, maar een combinatie
met mazelen behoort ook tot de mogelijkheden. De plaag zou zijn ontstaan in het zuidoosten van het
Imperium waar deze in 165 na Chr. voor het eerst wordt vermeld. Uit deze regio terugkerende legers
van Lucius Verus namen de ziekte volgens de keizersbiografie mee naar Rome waar in 166 na Chr.
de nodige slachtoffers vielen. Een jaar later zijn er berichten zowel in de Balkan als in Egypte. De
Romeinse keizer Marcus Aurelius (161-180 na Chr.) zou op zijn sterfbed tegen zijn geëmotioneerde
vrienden hebben gezegd: “Waarom huilen jullie om mij, in plaats van je druk te maken over de
epidemie die talloze slachtoffers maakt?”. 1974 De plaag is vrij goed bekend dankzij de beschrijving van
medicus Galenus die ook meldt dat de epidemie vrij lang duurde. Mogelijk waren er verschillende
uitbraken omdat de berichten tot 180 na Chr. aanhouden, met nog een laatste uitbraak in Rome in 189
na Chr. De berichten beslaan zodoende bijna een kwart eeuw. 1975
Recente ervaring met dergelijke epidemieën leert dat het effect sterk per regio kon verschillen.
Duncan-Jones bracht de aanwijzingen voor de Antonijnse plaag in kaart. Deze waren duidelijk in het
1969
Koot 2006b,266-268, vondstnummer 2-3-40 en 2-3-48.
1970
Schat B, bij de westmuur van de kelder; Buijtendorp 1988e; Buijtendorp 2006f,318-319.
1971
Moffet, Fazio en Woodehouse 2003,115-116.
1972
Van Enckevort e.a. 2000a,72 en Van Enckevort en Thijssen 2000b,104 (Nijmegen); Bridger 1984b,18 en Zieling 1999,25
(Xanten).
1973
Bink en Franzen 2009,419.
1974
Meijer 2009,7.
1975
Jones 1974,134; Duncan-Jones 1996,116—117; Scheidel 2002,97; Cartwright en Biddiss 2000,10-11, 21 en 63-66; Scripta
Historia Augusta, Verus 8.1.1-2.
280