Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

was gevolgd, had de weg in het oosten de westelijke natuurlijke geul gekruist. Bij het aanhouden van
de oude oriëntatie van de Domitiaanse nederzetting, loodrecht op de westelijke stadsgrens, loopt de
decumanus 3 precies langs het noordelijke uiteinde van de insteekhaven in het noorden van insula
XIV. Het noordelijke uiteinde van die insteekhaven is tijdens de opgraving van 2007-2008 vastgelegd
(afb. 2.5 en 2.6). 1564 In hoofdstuk 2 is aangegeven dat de natuurlijke geul zelf mogelijk nog iets
doorliep, maar dan vermoedelijk ten behoeve van de weg is gedicht.
Verder naar het oosten hield de decumanus 3 vanaf dit vermoedelijke kruispunt bij de
insteekhaven in oostelijke richting de oriëntatie van Forum Hadriani weer wel aan. In maart 1992 is in
het verlengde van dit mogelijke oostelijke tracé van de decumanus 3 door de ROB een proefsleuf
gegraven, ongeveer loodrecht erop. Het is inderdaad mogelijk dat de grachten hier bij een poort
onderbroken waren. In het tracé van de mogelijke decumanus 3 is namelijk alleen zand opgegraven,
terwijl aan weerszijden waarschijnlijk de resten zijn gevonden van de vulling van de grachten. Een
ruim twee meter breed spoor van bruine klei in het vaste zand in de zuidelijkste proefsleuf zou zelfs
van de zuidelijke bermgreppel van de decumanus 3 afkomstig kunnen zijn. 1565 Tot 13,5 meter (45
voet) ten noorden hiervan is in het mogelijke wegtracé alleen zand gevonden, de ondergrond die
Holwerda ook voor de twee westelijke stadspoorten vond. Maar de proefsleuf is slechts 1,25 meter
breed en iets schuin op de grachten gericht. Daardoor is niet uitgesloten dat de zandberm tussen een
doorlopende binnenste en buitenste gracht is waargenomen. Op een foto uit ongeveer 1925 is circa
zestig tot zeventig meter ten zuiden van het oude Burchpat een ongeveer parallel spoor te zien (afb.
5.16). 1566 Aan het eind van hoofdstuk 6 wordt aangegeven dat het Burchpat waarschijnlijk het restant
was van de hoofdweg (decumanus maximus). De volgende daaraan parallel lopende decumanus 3
lag hart op hart daar circa zeventig meter vandaan (afb. 5.1). 1567 Omdat de oriëntatie wat afwijkt van
het burchpat (afb. 5.15 rechts), ligt een indirect verband met de decumanus 3 het meest voor de hand.
Het is in theorie mogelijk dat voor het gehele terrein ten zuiden van de decumanus 3 de oude
oriëntatie van de Domitiaanse nederzetting is aangehouden. Incidenteel komt een dergelijke knik in
Romeinse stadsplannen voor, maar heeft dan doorgaans te maken met een latere aanvulling. 1568 In
het geval van Forum Hadriani zijn er sterke aanwijzingen dat in dit geval de zuidelijkere sporen
gewoon de oriëntatie van de rest van Forum Hadriani aanhouden, met alleen uitzonderingen langs de
stadsrand waar dat gebruikelijk is. Het gaat onder meer om de nog te bespreken kavelsporen in insula
IX en de vergelijkbare oriëntatie van sporen die Reuvens en BAAC vonden.
Een volgend belangrijk punt in de reconstructie van de maatvoering langs de hoofdweg is het
snijpunt met de volgende zijweg, de decumanus 4. Een knik in een sloot verraad mogelijk de ligging
van deze weg. In hoofdstuk 7 zal namelijk betoogd worden dat op twee andere plaatsen de kruising
van een Romeinse weg en stadsgrens een knik in de latere verkaveling heeft achtergelaten. In dit
geval is bovendien opvallend dat aan de stadzijde van de stadsmuur een nog steeds bestaande oude
sloot de oriëntatie van Forum Hadriani lijkt te volgen, wat hier verder voor de nog bestaande
perceelgrenzen uitzonderlijk is (afb. 6.18 en 6.20). Dat kan betekenen dat dit deel van de decumanus
4 na de Romeinse tijd in gebruik is gebleven, of opnieuw in gebruik is genomen, om toegang te krijgen
tot het terrein langs de Vliet waar al in de Middeleeuwen boerderijen zijn gebouwd. Langs die weg kan
een ontwateringssloot zijn gegraven die later als perceelgrens bewaard is gebleven. Op zo’n oud
wegtracé wijst het feit dat ongeveer in het verlengde de brug ligt over de oostelijke grenssloot van
Arentsburg, welke brug door het AAC in werkput 2 is teruggevonden. Verder stond vlak bij de knik al in
de 18 e eeuw de nog steeds bestaande tuinmanswoning van Hoekenburg die wellicht langs de oude
weg is gebouwd. Verder heeft ten zuiden van de sloot met dezelfde afwijkende oriëntatie, en
vergelijkbaar met die van Forum Hadriani, tot vrij recent een gebouw gestaan. Overigens is na 1945
een deel van de sloot gedempt waardoor deze nu smaller is en aan de westzijde (ruim buiten de
stadsmuur) volledig is verdwenen. 1569
Het is daarom interessant dat Holwerda direct ten noorden van de mogelijk doorgang een
verbreding van de stadsmuur heeft opgegraven: “Op het achterste gedeelte van ons terrein had de
muur over +- 10 M. lengte een breedte van 2 M.” 1570 Van Romeinse verdedigingsmuren zijn
1564 Koot 2009,37; Driessen 2009a,58 fig. 6.2.
1565 ROB werkput 9. Het spoor van geel bruine klei is ongeveer 2,25 meter breed en bevat in de kern dezelfde vulling als de
mogelijke gracht.
1566 Luchtfoto van Aviodrome Luchtfotografie Lelystad, afgebeeld in De Jonge, Bazelmans en De Jager 2006,251. Bij het
bruggetje over de sloot is de afstand van het Burchtpat tot aan de Vliet volgens de kadastrale kaart uit 1950 circa 125 meter.
Het spoor kruist deze sloot op de foto ongeveer halverwege.
1567 180 voet insula breedte plus tweemaal een halve wegbreedte = 237,5 voet = 70,3 meter.
1568 Thollard 1994,23-24 en 33, fig. 2 (Bavay); De la Bédoyère 2004 fig. 10 (Lincoln) ; Pauli-Gabi, Steiner en Wiblé 2002,82 en
92 (Augst).
1569 Topografische kaart 99-E01 (schaal 1:1000) in het archief van de gemeente Voorburg-Leidschdam (d.d. 15 januari 1999)
noemt het dempen na 1945 met een indicatie van de aanvankelijke slootbreedte.
1570 Holwerda 1912b,8-9 en afb. 11.
223