Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

kustgebied. 985 De boerderijen zijn uit de directe omgeving onder meer bekend van opgravingen in Rijswijk
en Leidschendam. Populair was het ‘woonstalhuis’ waarbij mensen en veestapel onder één dak leefden.
Roymans heeft erop gewezen dat dit ‘samenwonen’ met de dieren karakteristiek is voor de regio en paste
bij een daarvoor zeer specifieke cultuur. Wereldwijd bezien is deze woonvorm vrij bijzonder. In Nederland
komt dit boerderijtype nog steeds voor. 986 De langwerpige boerderijen stonden door het hele land.
Kenmerkend voor het Hollandse en Friese kustgebied is de zogeheten drieschepige bouw: door de
gehele woning liepen twee rijen zware palen die het dak droegen en het huis als het ware in drie delen
('schepen') opsplitsten. 987
In de IJzertijd is als gevolg van overstromingen een deel van het gebied slechts bewoonbaar
geweest. Het vaatwerk uit de Late IJzertijd wijst erop dat het gebied nadien bevolkt is door mensen uit het
noorden die behalve de drieschepige huizen ook een bepaald type handgevormd aardewerk gebruikten.
Kenmerkend voor zowel Noord-Holland als Friesland is in de Late IJzertijd de zogeheten Broekpolder-II
stijl met decoratie over de gehele pot. Ook het gebruik van hoornloos vee wordt als noordelijke invloed
gezien. Van Londen ziet in Midden-Delfland opvallende gelijkenis met nederzettingen in bijvoorbeeld het
Noordhollandse Assendelft, onder meer in de zelfde oriëntatie van de huizen en de bouw met
wandgreppels en plaggen. 988 Het lijkt (deels) te gaan om een vroege migratie. Taayke concludeerde uit
het handgevormde aardewerk uit Rijswijk dat daar deze noordelijke aardewerktraditie vanaf het midden
van de 1 e eeuw na Chr. ‘bevroor’ en niet meeging met de verdere ontwikkelingen in het noorden.
Kennelijk was er geen aansluiting meer met de voorouders in het vrije noorden waar halverwege de 1 e
eeuw na Chr. de streepband versiering verdween. 989 Verder zijn er in het gebied, met een accent in het
gebied rond de monding van de Maas, ook zuidelijke invloeden zichtbaar in zowel bepaalde vormen
aardewerk als eenschepige huizen zoals in Rijswijk-De Bult en de zuidelijke nederzetting in de
Harnaschpolder. 990
Van de bevolkingsnaam, die later werd opgenomen in de officiële stadsnaam van Voorburg, zijn
verschillende schrijfwijzen bekend. Toorians stelt op taalkundige gronden dat de oorspronkelijke vorm
waarschijnlijk Cannenefaten is geweest zoals aangegeven door Plinius die zoals gezegd waarschijnlijk
zelf halverwege de 1 e eeuw in het gebied verbleef. 991 In vroege historische bronnen, zoals de in het begin
van de 2 e eeuw geschreven geschiedwerken van Tacitus, is dat waarschijnlijk ten onrechte verlatiniseerd
tot Canninefates, dus met een i als tweede klinker in plaats van de oorspronkelijke e. 992 Taalkundig is het
logischer dat de e in de loop der tijd vervormde tot een klinker a. Zo ontwikkelde de naam van de lokale
Bataafse god zich blijkens inscripties van Magusenus tot Magusanus. Ook is het taalkundig gebruikelijk
dat de dubbele n in de loop der tijd een enkele n wordt. Deze patronen combinerend, valt zo taalkundig te
verklaren waarom de stamnaam in inscripties uit de 2 e en 3 e eeuw wordt geschreven als Cananefaten. 993
Die schrijfwijze komt in het Cananefaatse gebied halverwege de 3 e eeuw voor op de twee mijlpalen van
Decius die bij Rijswijk en Wateringse Veld zijn gevonden. Die bron komt betrouwbaar over omdat ze in
het gebied zelf stonden opgesteld onder direct toezicht van de plaatselijke autoriteiten. Die moeten goed
bekend zijn geweest met de juiste schrijfwijze. Daarom wordt in deze studie de schrijfwijze ‘Cananefaten’
gevolgd.
De Romeinse auteur Velleius Paterculus schreef rond 30 na Christus een stuk waarin de
“Canninefates” voor het eerst worden vermeldt, wat volgens sommige overigens een later toegevoegde
passage moet zijn. 994 Hij beschrijft de expeditie van de Romeinse veldheer Tiberius in 4 na Chr. en meldt
dat deze Germanië binnendrong en daarbij een aantal stammen onderwierp, waaronder ook de
Cananefaten. 995 Op enig moment zal met de Cananefaten een verdrag zijn gesloten waarvan de inhoud
helaas onbekend is. Maar er valt wel een en ander af te leiden uit de verdragen die werden gesloten met
naburige stammen, de Friezen en Bataven. De precieze inhoud daarvan is evenmin bekend, maar
Tacitus geeft wel wat aanwijzingen. Volgens hem sloot Drusus met de Friezen een redelijk verdrag:
“Drusus had ze in overeenstemming met hun beperkte middelen een matige belasting opgelegd, namelijk
985
Onder andere Steehouwer en Warringa 1985,217 e.v.
986
Roymans 1995,53-54; Steehouwer en Warringa 1985,209; Vos 2009,64.
987
Van Es 1981,173-174.
988
Bloemers 1980,170; Clason 1978 (Rijswijk); Van Heeringen 1992,284-288; 298, 327 en fig. 73; Van Londen 2006,181;
Goossens 2008,169-170,180 en 185.
989 Van der Velde en Dijkstra 2008,381-382; Taayke 2002,209 en 214-216.
990 Bloemers 1978,178-179; De Jonge en Bazelmans 2006,42-44 en 47-48; Goossens 2008,183 en 185.
991 Plinius, Naturalis Historia IV,101.
992 Tacitus, Annales IV,73; Tacitus, Historiae IV,15 ; De schrijfwijze komt ook al voor bij Paterculis, Historiae Romanae II, 105
die rond 30 na Chr. geschreven zou zijn, maar de betreffende passage is vermoedelijk later toegevoegd.
993 Toorians 2006,50-54.
994 “Canninefates” onder andere in de Latijnse uitgave volgens de Loeb Classical Library van 1924: “Intrata protinus Germania,
subacti Canninefates, Attuarii, Bructeri….”; M.D. de Weerd wees de auteur op de twijfels, verwijzend naar Byvanck 1931,112 en
114 en De Boone 1942.
995 Paterculus, Historiae Romanae II.105.
147