Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

C(anninefatium). Het bezit van stadsrechten (municipium) betekende dat MAC de belangrijkste stad in
het Cananefaatse gebied was. Dat moest op basis van andere bronnen volgens Bogaers ook het
geval zijn met Forum Hadriani zodat het in beide gevallen om dezelfde stad leek te gaan. Ook stelde
Bogaers dat deze stad vlakbij het door Holwerda opgegraven castellum moest liggen. 590 De definitieve
doorbraak kwam in 1963, veertig jaar na Holwerda’s eindpublicatie. Bogaers werd dat jaar op de
hoogte gebracht van de recente vondst van een Romeinse mijlpaal bij Rijswijk. De Nijmeegse
hoogleraar verdiepte zich in de zwaar beschadigde inscriptie en kwam na veel puzzelen tot een
belangrijke ontdekking: de mijlpaal gaf hoogst waarschijnlijk de afstand aan tot Romeins Voorburg.
Ook meende hij Forum Hadriani op de mijlpaal te kunnen lezen. Hoewel dat inmiddels onjuist is
gebleken, bracht het hem wel op het goede spoor. Bogaers wist nu zeker dat dit municipium en Forum
Hadriani een en dezelfde stad moesten zijn omdat Romeinse mijlpalen doorgaans allemaal naar
dezelfde belangrijkste stad in de regio verwijzen. 591
Vreemd genoeg lag een cruciale aanwijzing voor de definitieve lokalisatie van Forum Hadriani al
jaren in het Rijksmuseum van Oudheden. Het is de inscriptie die Holwerda bij zijn eerste grote
opgravingscampagne in 1910 had opgegraven en in het opgravingsverslag met tekst en al had
vermeld (afb. 1.16). 592 Het stuk werd niet vermeld in het eindverslag van Holwerda. 593 Het werd bij
toeval herontdekt door prof. Brunsting: “Op zoek naar iets anders, kwam ik het stuk onbedoeld tegen
in een museumlade en was geïntrigeerd door de tekst” zou Brunsting zich later herinneren. 594 Het
tekstfragment bleek een gemeenteraadslid te vermelden van een municipium. 595 Bogaers kende het
terrein van zijn eigen onderzoek uit 1966 en hield de door amateurs gedane vondsten in de gaten,
waaronder de in 1965 opgegraven tonput waarvan hij het hout liet determineren. Het werd hem
duidelijk dat het in de Romeinse tijd gebruikte terrein veel groter was dan het door Holwerda
veronderstelde castellum. Verder vonden de amateur archeologen een aantal particulieren stempels
op baksteen. Zodoende begon Bogaers steeds meer te twijfelen aan de theorie van Holwerda. In 1971
concludeerde Bogaers in een vermaard artikel dat Holwerda ongelijk had met de interpretatie als
castellum annex militair vlootstation. In werkelijkheid waren de resten van een Romeinse stad
opgegraven. Dat verklaarde voor Bogaers een aantal burgerlijke inscripties die er waren opgegraven,
en het bood een verklaring voor de verwijzingen op de mijlpalen uit de omgeving. De in Voorburg
opgegraven resten bleken van een volwaardige stad (municipium) te zijn met een bestuur (ordo
decurionum) naar Romeins model. 596
“Het valt te betreuren dat de plattegrond in menig opzicht wel een raadsel zal blijven”
concludeerde Bogaers in dezelfde publicatie. 597 Holwerda had bij zijn eindverslag een grote gekleurde
opgravingskaart gevoegd met de resultaten van de campagne van Reuvens en zijn eigen onderzoek.
Het resultaat was een wirwar aan door elkaar lopende sporen. Deze waren bovendien op veel
plaatsen onderbroken omdat slechts delen van het terrein met sleuven en putten waren onderzocht.
Later kleinschalig onderzoek had daaraan weinig toegevoegd. Het werd dan ook stil rondom Romeins
Voorburg dat andermaal in de vergetelheid wegzonk. Er werden door amateurs nog verschillende
oppervlaktevondsten gedaan. Zo vond de auteur in de tweede helft van de jaren zeventig en begin
jaren tachtig in de struiken van het park volop Romeinse scherven en een stempel op baksteen van
het Dertigste Legioen. Enkele bezoeken aan de volkstuinen leverde naast scherven onder meer de
helft van een bronzen zegeldoosje op, een sestertius van Faustina en een bronzen gesp. En een
schoolvriend vond in die tijd in het park aan de oppervlakte een stempel EX GER INF en een compleet
klein olielampje. 598 Maar beroepsmatig bleef belangstelling uit. Zo was er geen archeologische
begeleiding tijdens de plaatsing van een noodgebouw op Effatha in 1973 en de bouw van een
gasverdeelstation in 1977 bij de ingang van park Arentsburgh, hoewel bij die gelegenheid volgens W.
Jung veel vondsten tevoorschijn kwamen, waaronder stukken fresco. 599 Er was evenmin
archeologische begeleiding toen er in 1982 verbouwingen plaatsvonden bij de aula, de
gymnastiekzaal en het schoolgebouw Hoekenburg. Ondertussen oogden de opgravingsresultaten van
Reuvens en Holwerda dermate verwarrend dat een nieuwe gedetailleerde interpretatie van hun
onderzoek bij voorbaat kansloos leek. Het was zelfs niet meer precies bekend waar de ruïnes lagen
omdat belangrijke referentiepunten op de oude kaarten inmiddels waren verdwenen.
590
Bogaers 1959,153-157; Stolte 1959,66.
591
Bogaers 1964.
592
Holwerda en Evelein 1911,48.
593
Holwerda 1923,151: “Eenige fragmenten [steen] slechts met gedeelten van letters”.
594
Buijtendorp 1984b,2; mondelinge mededeling Brunsting; Bogaers 1971,133 noot 40.
595
Dat de tweede regel Forum Hadriani noemt, zoals Bogaers veronderstelde, is veel minder waarschijnlijk: Waasdorp 2003,58.
596 Bogaers 1971.
597 Bogaers 1971,131; Vgl. Bloemers 1980,166.
598 Gevonden door Roel Mulder.
599 Mondelinge mededeling W. Jung.
93