Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

zich erboven een laag die is geïnterpreteerd als Romeins ophogingspakket met onder meer verbrand
leem en bouwpuin. Het zou dus kunnen gaan om een stenen kade of oeverversterking, maar ook valt een
andere fase van de stadsmuur niet geheel uit te sluiten. Het onderzoek van 2009 zet overigens aan tot
voorzichtigheid omdat ook sporen ontdekt lijken te zijn van een vrij recente beerput en koetshuis. Het door
De Jager aangeboorde stuk puin hoeft dus niet van de stadsmuur afkomstig te zijn.
De ophogingslaag
Het lager gelegen terrein aan de kant van de Vliet is in verschillende fasen beter bewoonbaar
gemaakt door gaten te vullen en stukken grond op te hogen. Bij de opgraving van BAAC in 2005 is
vastgesteld dat al in de periode 120-150 na Chr. de westelijke geul (gedeeltelijk) was opgevuld tot aan
een geplaatste houten beschoeiing, en al snel volledig werd gedempt. In de periode 165-170 is ook
een aantal kuilen en greppels opgevuld waarna het terrein tussen 180 – 185 na Chr. nogmaals is
opgehoogd en geëgaliseerd. Dat verklaart mede de grote hoeveelheid schervenmateriaal die al door
Holwerda op dit deel van het terrein is geborgen. 1925 In hoofdstuk 2 is bij de reconstructie van het
loopniveau aangegeven dat na de ophoging het Romeinse maaiveld hier ongeveer op NAP-niveau
lag.
Voorbeelden uit onder meer Xanten laten zien dat dergelijke nabij het water gelegen terreinen door
de Romeinen wel vaker werden opgehoogd. In verschillende van de langs de Vliet gelegen Voorburgse
insulae is Romeins puin aangetroffen dat met zo’n ophoging te maken kan hebben. Holwerda groef in
1911 voor het eerst in het zuiden in de buurt van het Kanaal van Corbulo. Daar vond hij “honderden
kilo’s fragmenten” van aardewerk. Het waren “bijna uitsluitend scherven uit de latere periode” zo viel
hem op: “ruwwandige met hartvormige profielen, late 2 e eeuwsche kruikhalzen, late terra sigillata
enz.”. Daarbij was ook duidelijk dat tussen deze grote hoeveelheden “de vroegere fragmenten, met
name de Germaansche scherven, hier zo goed als ontbreken”. 1926 Volgens Holwerda was pas in “na-
Romeinschen tijd” de “met scherven en kultuurresten gemengde grond” aangebracht. 1927 Maar Van Giffen
constateerde dat al tijdens de Romeinse periode op de kleilaag afval was gestort, waaronder botten. Hij
leidde het storten van afval af uit het feit dat zich op de kleilaag vivianiet bevindt: “Het voorkomen van
vivianiet is daar ter plaatse te verklaren, omdat phospor-ijzer-verbindingen – welke zich altijd vormen waar
ijzer (overal aanwezig) met phosphaten (hier aan te nemen door ’t voorkomen van afval (=beenderen) in
den bagger) samentreft – onder reduceerende omstandigheden (verrottend riet) overgaan in vivianiet”. 1928
De door BAAC waargenomen ophoging kan onderdeel zijn geweest van een grondverbetering die
langs een groter deel van de waterkant is uitgevoerd. Zo’n vijftig meter ten oosten van de insteekhaven
kwam in 1985 in een klein proefputje in de volkstuinen op ruim twintig meter van de Vliet ook een
opvallend grote hoeveelheid scherven tevoorschijn die daarmee deed denken aan de vondsten van
BAAC. 1929 En nog eens zo’n vijftig meter oostelijker bij het Diaconessenziekenhuis, even voorbij de
volkstuinen, kwam in 1992 een mogelijke afvallaag tevoorschijn. 1930 De onderzoekers van BAAC
concluderen dat het terrein kort na de aanleg van de Vliet in de 13 e eeuw weer intensief in gebruik is
genomen. Bij de bewerking van de grond is materiaal uit de Romeinse periode opgespit en vermengd
geraakt met de jongere landbouwgrond. Dit liet een 1,4 tot 1,8 meter dikke ‘zwarte laag’ achter met veel
Romeins materiaal, maar ook wel wat jongere vondsten. De opgravers zien het als een voorbeeld van de
‘dark earth’ die ook bekend is van andere Romeinse vindplaatsen. 1931 De opgravers van het AAC spraken
tijdens de opgraving in 2007-2008 ook al van een laag ‘dark earth’ bovenop de insteekhaven vermengd
met veel Romeins materiaal. Zoals besproken aan het eind van hoofdstuk 8, is deze laag hooguit laat-
Romeins en waarschijnlijk post-Romeins.
In het najaar van 2008 is onderzoek gedaan in de Vliet zelf. Zoals aangegeven in hoofdstuk 2,
maakte dat onderzoek duidelijk dat hier een oude geul lag die waarschijnlijk door de Romeinen is
uitgegraven tot het kanaal van Corbulo. Ook werd duidelijk dat er langs grote delen van de oever die
grensde aan de zuidelijke stadsmuur, afval is gedumpt. Het gaat om een minimaal een halve meter dik
pakket nederzettingsafval met veel aardewerk. Dat het materiaal weinig sporen vertoonde van erosie
door water, maakt aannemelijk dat het om gestort materiaal gaat waardoor de meeste elementen snel
1925
Bink en Franzen 2009,32, 78, 92, 97, 104, 412, 415 en 419; ze benoemen hun ‘laag C’ als een Romeinse ophogingslaag
(lengteprofielen in bijlage 1).
1926
Holwerda 1912b,17-18 en 27; Van Giffen en Martin 1912b,12; Holwerda 1923,22-23.
1927 Holwerda 1912b,8-18 en 25-26.
1928 Van Giffen en Martin 1912b,15 en 17.
1929 Buijtendorp 2011 (in voorbereiding).
1930 ROB dagrapport 23 maart 1992.
1931 Bink en Franzen 2009,443.
272