Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

een goede opvolger met zijn zoon. Holwerda junior, opgraver van Voorburg, slaagde erin een breder
publiek te bereiken. Hij meende dat het museum zowel het zintuig voor ‘kunstgenot’ moest prikkelen
als het zintuig voor ‘historisch voelen’’. Hij beschreef het museum als een “opvoeder’’ gericht op het
laten “voelen en begrijpen van menschelijke beschaving, in het eeuwige proces van rijzen en dalen,
tot een genieten van menschelijke kunst”. Hij noemde de voorouders de “bewoners van ver van de
klassieke beschavingsbron verwijderde streken”. De Romeinse periode zag hij als een “vreedzame
kolonisatie” waarin delen van de Griekse cultuur ons land bereikten. 95 Dankzij Holwerda drongen de
uitkomsten van archeologisch onderzoek ruimschoots door in de Nederlandse schoolboeken, deels
door hem zelf geschreven. Verder organiseerde hij volop tentoonstellingen en lezingen.
Van Giffen, die onder andere in Voorburg met grondboringen bodemkundig onderzoek deed, liet
zien hoe de archeologie informatie kan bieden over de instabiliteit van het milieu. Het ging om
archeologisch onderzoek dat inzicht bood in de ontwikkeling van de bodemdaling en
zeespiegelstijging. Op die basis hield hij in 1921 een pleidooi voor verhoging van de dijken. Hij
constateerde dat de zeespiegel met ongeveer een decimeter per eeuw steeg. 96 Onder meer via
dezelfde Van Giffen leverde de archeologie in de eerste helft van de 20 e eeuw een bijdrage aan het
identiteitsvraagstuk. Hij stelde dat de archeologie hielp zichtbaar te maken hoe de geboortegrond
invloed had op het karakter van een bevolking. Hij achtte dit met name relevant voor de noordelijke
provincies waarvan de bevolking een gezamenlijke afkomst leek te hebben en die volgens hem al
vroeg in de prehistorie daar woonde. Het zoeken naar een eigen noordelijke identiteit was in die jaren
hoogst actueel. 97 In 1941 stelde Byvanck dat de Nederlandse volksaard al in de prehistorie was
bepaald. Zo zouden de Nederlanders een artistieke begaafdheid kennen die zou teruggaan tot de
klokbekercultuur. 98 Israël is een schoolvoorbeeld geworden van de inzet van de archeologie om te
helpen de identiteit van een volk op te bouwen. De historie werd een bindmiddel voor de nieuwe staat
met bijvoorbeeld het in 73 na Chr. door de Romeinen belegerde Massada als pelgrimplaats voor
soldaten en burgers. 99 Omdat historische claims op land hierbij ook een grote rol speelt, met
bovendien een sterke religieuze component, is de oneigenlijke druk op archeologen soms aanzienlijk.
Na de Eerste Wereldoorlog vond tijdens de Parijse vredesconferentie van 1919 een grootschalige
herverdeling van grondgebied plaats. De historie werd daarbij volop gebruikt om claims op bepaalde
stukken land te rechtvaardigen. Daarbij speelde het verre verleden soms ook een rol omdat de claim
sterker werd gevonden naarmate de wortels dieper in het verleden doordringen. Zo stelden de
Roemenen dat ze regelrecht afstamden van de Romeinse legioenen en daarmee de natuurlijke
bezitter waren van Transsilvanë. Ze zetten zich daarmee af tegen de Hongaren die pas in de 9 e eeuw
in het gebied aangekomen zouden zijn. 100 Verder kreeg bijvoorbeeld Frankrijk de Elzas, het gebied ten
westen van de Rijn (en voormalige limes) dat een tijdje Duits was geweest. Italië kreeg er Zuid-
Tirol,Triëst, Istrië en Zadar bij, en de in 1922 aan de macht gekomen Mussolini droomde al snel van
een tweede Romeinse Rijk. 101 Het illustreert tevens hoe een roemrijk verleden een last kan zijn die als
een schaduw over het heden valt. De droom van Mussolini zou eindigen in een grote mislukking en
diepe frustratie. Evenzo worstelt Griekenland met het contrast tussen het rijke verleden in de Oudheid
en de huidige zwakke economische positie als bijna failliete kneus van Europa.
In de eerste helft van de 20 e eeuw ontstond een wisselend beeld van de Romeinen in hun rol als
bezetter. Tegenover het positieve beeld bij koloniale grootmachten, stond een kritische houding bij
gekolonialiseerde landen. Zo werden en worden in Noord-Afrika de Romeinse bouwwerken soms nog
steeds ervaren als symbool van onderdrukking. Dat komt mede omdat de kolonisten uit Frankrijk en
Italië er hun aanwezigheid mee hebben gerechtvaardigd. In 2007 bleek tijdens een limescongres in
Utrecht dat vanuit Nederland aangeboden steun tot erfgoedontwikkeling van de beroemde Romeinse
plaats Lixus door de lokale bevolking werd gezien als Westerse, anti-Islam inmenging. 102 Dichter bij
huis zagen de Nationaalsocialisten de Romeinen als bezetters van niet-Germaanse afkomst. Ze
hadden kritiek op onder meer Holwerda die de Mediterrane cultuur van de Romeinen zou
verheerlijken. Hitler zelf had overigens veel bewondering voor bepaalde aspecten van het Romeinse
Rijk. Hij noemde de Romeinse geschiedenis “de beste leermeester, niet alleen tegenwoordig, maar in
alle tijden”. Hitler zag een voorbeeld in het staatsbestel waarin in tijden van nood een enkele leider
95
Holwerda 1907a,14; Holwerda 1910c,21 en 26-27; Eickhoff 2003,21-24, 109, 153 en 190; 2007,249-251.
96
Eickhoff 2003,83 en 88; Knol 2005,57; Van Giffen 1915-1919,18-23.
97
Onder andere Van Giffen 1915-1919,18; Eickhoff 2003,92 e.v.; Eickhoff 2007,252-254.
98
Eickhoff 2003,107 en 116 e.v.; Byvanck 1941,100; Buijtendorp 2007b,65 over het handgeschreven commentaar van W.
Glasbergen hierop ("chauvinistisch!" bij p.100 van zijn exemplaar van Byvanck 1941).
99
MacMillan 2010,48-49,88 en 106-109.
100
MacMillan 2010,102 en 105.
101
MacMillan 2010,62.
102
Mattingly 1996,49-50, 53 en 56; M.D. de Weerd wees de auteur op het voorbeeld van Marokko tijdens het congres ‘visiting
the past/ meeting the limes’ van 11-12 oktober 2007 in Utrecht (workshop 3).
29