Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Deze studie vormt een drieluik over ontwikkeling, uiterlijk en betekenis van de stad. Wat betreft
ontwikkeling en uiterlijk van Romeins Voorburg (deel I en II) zijn de geformuleerde hypotheses getoetst
aan het beschikbare materiaal. Dat was een belangrijke basis voor de formulering van een
werkhypothese omtrent de betekenis van de stad (deel III). Gezien de beperkte onderzoekscapaciteit
draagt dit laatste onderdeel vooral het karakter van een aantal werkhypotheses. In het laatste hoofdstuk
wordt aangegeven welk soort vervolgonderzoek onder meer nodig is om deze werkhypotheses nader te
toetsen. Daarbij beperken de werkhypotheses zich hoofdzakelijk tot de sociaaleconomische dimensie.
Dat vormt nadrukkelijk slechts één van de invalshoeken. De geschiedenis van de archeologische
wetenschap leert dat de aandacht voor een nieuwe invalshoek kan doorslaan. Zo ontstonden na de
introductie van de ecologische invalshoek, modellen waarin de ecologische ontwikkeling de belangrijkste
bepalende factor werd. Evenmin als dit ecologisch determinisme een goed beeld geeft, is het niet de
bedoeling de sociaaleconomische ontwikkeling voorop te plaatsen. Het vormt slechts een aanvulling op
de bestaande perspectieven. Het is bedoeld als een bijdrage aan een holistisch perspectief dat het
onderwerp vanuit verschillende invalshoeken benadert. 255
Het werk kon niet beperkt blijven tot het terrein van de provinciaal-Romeinse archeologie. Ook het
werk van de Mediterrane archeologie en de daarmee nauw verweven klassiek historici is in het kader van
Forum Hadriani hoogst relevant. Ten behoeve van een voldoende breed perspectief is daarom verbinding
gezocht met de Mediterrane archeologie, hoewel dat voor een praktische afbakening van het onderzoek
niet voor de hand lag. Er viel teveel informatie voor de inductieve benadering te halen, om dat terrein
ongemoeid te laten. Het onderzoeksterrein - de Romeinse stad en de relatie tot het omringende platteland
in Cananefaats gebied – blijkt een interessant ‘platform’ om een brug te slaan tussen de provinciaal-
Romeinse archeologie en de Mediterrane archeologie. Deze eerste vingeroefening brengt een
interessante verrijking voor de provinciaal-Romeinse archeologie. En andersom heeft Forum Hadriani de
mediterrane archeologen ook wat te bieden, en wel de kans om in een uithoek van het Romeinse Rijk de
mogelijkheid te toetsen wat de reikwijdte is van inzichten uit het Middellandse Zeegebied.
De archeologie richt zich van origine op materiële overblijfselen, maar werkt nauw samen met de op
schriftelijke bronnen gerichte historici. De archeologen die in Voorburg opgravingen verrichtten hadden
daarover uiteenlopende meningen. Reuvens zag een vruchtbare combinatie tussen beide en citeerde
Horatius: “Het ene heeft de hulp van het andere nodig en ze werken in vriendschap samen”. 256 Holwerda
wees in 1910 in zijn oratie op de beperkingen van klassieke bronnen en de belangrijke aanvulling die
opgravingen boden, maar bleef als klassiek geschoolde toch sterk leunen op antieke auteurs die hij in zijn
eindverslag nadrukkelijk in zijn bewijsvoering aanhaalde. 257 Van Giffen legde het accent steeds meer bij
de opgegraven sporen, hoewel ook hij respect bleef houden voor de klassieke auteurs. 258 Zoals Reuvens
al stelde, ligt het optimum bij een goede combinatie van beide. 259 Romeinse auteurs als Caesar en
Tacitus wilden met hun geschriften een boodschap overdragen, en namen het daarom niet altijd even
nauw met een op feiten gestoelde beeldvorming. Bovendien konden hun bronnen onjuist zijn. 260 Maar ze
zijn wel getuigen uit de Romeinse periode zelf. Hun opmerkingen zijn dus in ieder geval van nut om de
onderzoeker met onverwachte invalshoeken op een nieuw spoor te zetten: de kracht van de anomalie. 261
Ook zijn ze nuttig om archeologische waarnemingen te illustreren. Het zijn daarom vooral deze functies
waarvoor ze in dit onderzoek zijn gebruikt.
Het verloop van het onderzoek
Terugkijkend op circa dertig jaar onderzoek door de auteur, laat zich een viertal fasen onderscheiden van
ieder zo’n zeven jaar, met afsluitend een aantal jaren van afronding van onder meer de voetnoten (afb.
5). 262 In de eerste drie fasen stond ontwikkeling en het uiterlijk van de stad voorop: kernvraag was hoe de
Romeinse stad zich heeft ontwikkeld en er uit heeft gezien, inclusief driedimensionale reconstructies. In
de laatste fase verschoof het accent naar de betekenis voor de bewoners van stad en omringend
platteland, en de betekenis voor het heden.
De aan het eind van de jaren zeventig van de 20 e eeuw opgestarte eerste fase van het onderzoek
was grotendeels op de stad Forum Hadriani zelf gericht. Bij gebrek aan goed vergelijkingsmateriaal in
255
Finley xxxx, xiii.; Renfrew en Bahn 2004,470.
256
Reuvens 1819,152 (vertaald uit Latijn); Horatius, Ars poetica 409.
257
Holwerda 1910c,22; Holwerda 1923, onder andere 25-26 (Hyginus), 27 (Arrianus), 153 (Tacitus), 154 (Spartianus, Fronto) en
155 (Dio).
258
Eickhoff 2003,83 en 105; Buijtendorp 2007b,33.
259
Vergelijk Van Enckevort 1991a,14.
260
Zie bijvoorbeeld Laurence in Parkins 1997,2 e.v; Roymans 1987,11.
261
Over het gebruik van de begrippen analogie en anomalie: Bloemers 1991c,149-151.
262
Vergelijk de empirische cyclus beschreven door Therkorn 1991,157 e.v. voor regio Noord-Holland. Verder bijvoorbeeld voor
Zuid-Nederland: Roymans 1996c.
52