Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

lopen, en daarmee hun onbeschermde rechterzijde naar de verdedigers te wenden (afb. 6.7). Voor de
brede opening van de palissade lijkt dat een vrij zinloze aanpassing. Bovendien wordt met de slinger
de weg verlegd uit de aslijn van de decumanus maximus. Daarvoor is blijkens de sporen op deze plek
ook het hoofdriool verplaatst omdat de buitenste gracht deze doorsneed.
Het is in ieder geval duidelijk dat de buitenste gracht jonger is dan de binnenste gracht. Zo
kwamen onderin de binnenste gracht meer hand gevormde scherven tevoorschijn dan bij de buitenste
gracht. Onderin de vulling van de buitenste gracht vond Holwerda fragmenten van ruwwandige
kookpotranden met platte rand uit “het laatste gedeelte van de eerste en het eerste van de tweede
eeuw”. Maar ook vond hij onderin de buitenste gracht kookpotranden met hartvormig profiel die vanaf
circa 125 na Chr. in productie kwamen en vanaf het midden van de 2 e eeuw het type met platte rand
verdrongen. Hoger in de gracht trof Holwerda materiaal uit de tweede helft van de 2 e eeuw en nog wat
later dat er volgens hem tijdens de gebruiksperiode in terecht was gekomen. Het ging onder meer om
een terra sigillata stempel van Montanus uit 125 – 160 na Chr., een versierde scherf van Janus uit 110
– 165 na Chr., een stukje 2 e eeuws terra nigra en kookpotranden met late rand en hartvormig profiel.
Holwerda concludeerde dat de buitenste gracht rond het midden van de 2 e eeuw in gebruik was
genomen, tegelijk met de palissade. 1785 Maar een ruimere datering van de buitenste gracht ergens in
de tweede helft van de 2 e eeuw past beter bij de datering van het materiaal. Een nog jongere datering
in de 3 e eeuw is minder waarschijnlijk. Daarop wijst ook een complete ‘jachtbeker’ die Holwerda in
1910 in de noordwesthoek tussen de binnenste en buitenste gracht aantrof. Volgens Brunsting
beleefde dit type zijn grootste bloei halverwege de 2e eeuw en kwam het na het einde van de 2e eeuw
niet meer voor. 1786 Dat de beker op deze plek compleet in de grond zat kan betekenen dat het om een
bouwoffer gaat, in welk geval de pot waarschijnlijk met een vergankelijke inhoud is begraven zoals
voedsel (spijsoffer). Bouwoffers werden bij huizen bij voorkeur bij ingangen of hoeken geplaatst, welke
laatste positie hier ook gekozen kan zijn. 1787
In de palissadegreppel kwamen ook de vermoedelijke resten van een bouwoffer tevoorschijn.
Opvallend bij de opgraving in 1910 was “het groote aantal groote fragmenten en gave stukken uit
deze greppel” (afb. 6.8). 1788 Holwerda noemt geen exacte vindplaats, maar omdat hij in 1910 alleen
een palissade bij insula I opgroef, bevond de vondst zich in de buurt van de noordwesthoek van de
nederzetting. Vermoedelijke na een ritueel zijn de voorwerpen in de grond bij de palissade geplaatst.
Vervolgens is er grond overheen geworpen waardoor het vaatwerk grotendeels intact bleef. Dergelijke
bouwoffers waren in de Romeinse tijd een bekend gebruik in de regio en kwamen al voor in de
IJzertijd. Plaatsing in een bouwgreppel was één van de gebruikelijke vormen. Tacitus beschrijft zo’n
bouwoffer dat in 70 na Chr. plaatsvond bij de afbakening van de omtrek van een nieuwe tempel. Dit
offer bestond uit in de fundamenten gestopte voorwerpen. Archeologisch zijn bouwoffers bij
verdedigingswerken bekend. 1789 Dergelijke offergaven waren bedoeld om de goden gunstig te
stemmen bij de bouw van het bouwwerk en/of het gebruik ervan. Verdedigingswerken werden zo
voorzien van beschermgeesten. 1790 Het vaatwerk is zelden het offer. Het gaat om de inhoud die veelal
uit voedsel bestaat ten behoeve van bijvoorbeeld de beschermgeest van het bouwwerk. 1791 Blijkens
de gevonden resten is in Voorburg gebruik gemaakt van een voor wierook bestemd schaaltje dat bij
een reukoffer gebruikt zal zijn. Verder wijst een kruik erop dat ook vloeistoffen bij het offer zijn
vergoten (plengoffer). Daarbij werd meestal gebruik gemaakt van wijn, olie of melk. Een kookpot wijst
erop dat zoals gebruikelijk ook eten is geofferd. Een dergelijk pleng-, spijs- en reukoffer was heel
gebruikelijk. 1792 Het ritueel werd doorgaans niet uitgevoerd door ritueel-specialisten maar door de
gebruikers zelf, in dit geval bijvoorbeeld iemand van het stads- of provinciebestuur. 1793
De drie begraven stukken vaatwerk zijn door Holwerda gefotografeerd en daardoor terug te
vinden in het Rijksmuseum van Oudheden”. 1794 (afb. 6.8). De kookpot is van het type Holwerda 140-
142 dat zeer lang in gebruik is gebleven. De peervormige kruik is door M. Brouwer op grond van de
bijna geheel verborgen onderlip als een Stuart type 110B gedetermineerd. Het exemplaar dateert rond
1785
Holwerda en Evelein 1911,19-20, 26 en 43.
1786
Brunsting 1937,74; overigens is een verband met de grachtaanleg niet aangetoond.
1787
Vergelijk Goossens 2008,169 en 173.
1788
Holwerda 1911,25.
1789
Van de Broeke 1977,24, 28, 32, 45, 66 en 68; Donderer 1984,178; Bloemers e.a. 1981,96; Van Es 1981,204, Brandt e.a.
1987,102, 124, 127, 179, 181, 183, 203-204 en 215-216; Van Giffen 1953,98 en 101 (fort Valkenburg); Van den Band en
Cordfunke 2001,164-166 (wijnkruikje Alphen); Van der Feijst 208,25 (Naaldwijk); Bloemers 1978,50 en 183 gaat ook om een
rookschaal.
1790
Van de Broeke 1977,10,20 en 66.
1791
Van de Broeke 1977,8-9, 37 en 63.
1792
De Blois 1986,75.
1793
Van de Broeke 1977,5 en 24.
1794 E E
Holwerda 1911,25 en afb. 45 (RMO inv. Nr. h 1925/12.18) en 45i (RMO inv. Nr. h 1925/12.13). Verder afb. 44 ; Buijtendorp
1988,111 en noot 55.
254