Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

werd geïnvesteerd was niet uniek. Het overkwam Timgad (Algerije) bijvoorbeeld rond dezelfde tijd
ook. 1742
Het is verleidelijk de verhoogde activiteit te koppelen aan de verlening van stadsrechten
aangezien zo’n juridische promotie vaak gepaard ging met de nodige bouwactiviteiten. 1743 Bovendien
wijzen in die zelfde richting de nog te bespreken werkzaamheden aan de haven, de aanleg van een
ereboog en de bouw van symbolische verdedigingswerken.
De havenwerken
Van de eerste tien dendrochronologisch dateerbare houtmonsters van de insteekhaven, werden er
acht rond 159 na Chr., gedateerd, ofwel de nadagen van Antoninus Pius. Nadere bestudering van de
gegevens doet vermoeden dat sprake is van twee verschillende reeksen. Van sommige palen is
namelijk de jongst mogelijke datering 158/159 na Chr. terwijl van een reeks andere de oudst mogelijke
datering op 160 na Chr. uitkomt. De palen behoorden dus waarschijnlijk niet tot dezelfde partij. De
groep lijkt uiteen te vallen in twee clusters van elk vier palen die onderling in datering veel dichter bij
elkaar staan. Het oudste cluster van vier palen dateert met grotere fluctuaties uit de periode 144 – 167
na Chr. met een gemiddelde rond 151-159 na Chr. Deze vier oudste palen hebben een onderlinge
overlap in de periode 153-158 na Chr. De jongste groep van vier palen stamt met vier bijna identieke
dateringen uit de periode 160-176 na Chr., met het berekende gemiddelde rond 166-168 na Chr. De
overlap van het oudste cluster in de periode 151-159 na Chr. kan betekenen dat na de verlening van
stadsrechten in 150 of waarschijnlijk 151 na Chr., enkele jaren later aan de insteekhaven is gewerkt.
De betreffende palen komen allen uit de oostelijke havenconstructie en lijken verband te houden met
een partij eiken palen die is aangevoerd uit vrij dichte bossen in Zuid-Duitsland. De constante
stamomtrek van 1 tot 1,2 meter duidt op een nauwkeurige selectie. 1744 In tijden van een bouwkundige
impuls liggen werkzaamheden aan de haven voor de hand. Bij gebrek aan bijvoorbeeld natuursteen
en grote eiken bossen in de directe omgeving, was de haven van Forum Hadriani van groot belang bij
de bouwwerkzaamheden. Het werk aan de haven hoeft niet samen te vallen met het begin van de
bouwactiviteiten in Forum Hadriani. Het kan ook bijvoorbeeld om een reparatie gaan die nodig was na
een aantal jaren intensief gebruik van de haven.
Bij een datering in 159 na Chr. zou er ook een verband kunnen zijn met werkzaamheden aan de
binnenste gracht in die periode. Aan het slot van hoofdstuk 15 wordt gewezen op de mogelijke
duikerinstallatie die rond 160 na Chr. in Voorburg kan zijn aangelegd op de plek waar het riool van de
decumanus maximus uitkwam in de westelijke gracht, mogelijk in reactie op wateroverlast. Het kan
zijn dat in die tijd ook havens door wateroverlast zijn getroffen zoals die van Voorburg en Naaldwijk. In
laatstgenoemde plaats lijkt gezien onder meer een inscriptie rond deze tijd een vloothaven ingericht te
zijn, waarover verderop meer. 1745 Een door het AAC in de insteekhaven opgegraven kleilaagje
illustreert dat er in Voorburg incidenteel extreme wateroverlast is geweest. 1746 Misschien was deze
overstroming zelfs de genadeklap voor de Rijn-tak van het Kanaal van Corbulo dat rond deze tijd
definitief onbruikbaar geweest lijk te zijn. In dezelfde periode is de kade van de haven in Xanten een
aantal malen overspoeld en zelfs buiten gebruik geraakt. 1747
De ereboog
Er zijn aanwijzingen dat de toegang van de hoofdweg in deze periode werd bekroond met een
monumentale stenen ereboog (arcus), zoals dat wel vaker bij promoties gebeurde. Toen bijvoorbeeld
keizer Alexander Severus de Noord-Afrikaanse stad Thulsa tot municipium verhief, werd dat gevierd met
de bouw van een ereboog voor de keizer. 1748 Onderzoek heeft uitgewezen dat dergelijke bogen vaak
werden geplaatst bij de stadsgrens op belangrijke toegangswegen. Dat is onder meer goed zichtbaar in
het Noord-Afrikaanse Timgad en Djemila, maar ook noordelijker in bijvoorbeeld St. Albans en Reims. 1749
In een latere fase zijn dergelijke vrijstaande erebogen nogal eens opgenomen in een later gebouwde
1742
Neudecker 1994,114 (Timgad); Meffert 1998,74 en 80 (30 jaar per generatie).
1743
Onder andere Korb 1984,220.
1744
Van Helmond 2008,19, 24, 29, 34, tabel 3 en 11; nr. 2258 (144-158), 2295 (153-159), 2282 (148-163) en 2288 (151-167.
1745
Derks 2008a; Van der Feijst en Blom 2008,209.
1746
Koot 2009,37; Van Dinter 2009,30 spoor 2025.
1747
Heimberg en Rieche 1998,63-64.
1748
Duncan-Jones 1985,30.
1749
Chevallier 1976,71; Goodman 2007,65-67 en 86; Goudineau 1980,299; Hesberg 1992,284 en Abb. 184; Adkins en Adkins
1994,140; Hales 203,196.
249