Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

daar tot 70 centimeter – NAP. uitstekend was geconserveerd. 931 Een enkele keer was het hout in
insula II en III op de achtererven nog zo’n decimeter hoger bewaard dankzij “de zeer vettige vochtige
cultuurlaag, voor de conservatie van hout zeer gunstig”. 932 Holwerda zag zijn conclusie bevestigd door
de diepte waarop de grachtbodem volgens hem in de Romeinse tijd door het grondwater was
vervormd: met name de binnenste gracht stak op veel plaatsen kennelijk net enkele decimeters in het
grondwater waardoor een spitse insteek deels met loopzand werd gevuld (afb. 9.1). 933 Het in de
richting van de Vliet aflopende grondwaterniveau verklaart dat het hout van de het dichtst bij het
Kanaal van Corbulo door Holwerda opgegraven waterput (een put aan de zuidzijde van insula III)
minder hoog bewaard was gebleven, namelijk tot 104 centimeter beneden NAP. Terwijl het loopniveau
in de richting van de Vliet met ruim anderhalve meter daalde van ruim een meter boven NAP naar
ruim een halve meter beneden NAP, daalde de grondwaterstand met ruim een halve meter van 0,7
meter beneden NAP tot ongeveer 1,3 meter beneden NAP. De top van het grondwater daalde in de
richting van de Vliet dus met circa een derde van de daling van het loopniveau.
Het grondwater kwam al met al overal vrij dicht aan het oppervlak, wat ook de meer dan vijftig in
Voorburg opgegraven waterputten verklaart. 934 In het noorden reconstrueerde Holwerda een Romeins
maaiveld op 1,05 meter boven NAP, ten opzichte van welk niveau het grondwater volgens hem
ongeveer 1,7 meter diep zat, namelijk 0,6 tot 0,7 meter beneden NAP. 935 Bij het terrein vlakbij het
Kanaal van Corbulo was die afstand zoals gezegd ongeveer 0,6 tot 0,8 meter, dat is nog een meter
minder.
De grondwaterstand was seizoensgebonden en kon bijvoorbeeld na hevige regenval hoger staan.
Holwerda merkt verder op dat regenwater zeker aan de kant van de Vliet lang kon blijven staan in
greppels en grachten die in de klei waren ingegraven, een grondsoort die in vergelijking met zand het
water slechter doorlaat. Holwerda nam dat in 1911 waar toen hij de oostelijke geul uitgroef en daarin
na hevige regenval een flinke hoeveelheid water bleef staan: “Een toeval heeft ons een aardig kijkje
op den ouden toestand gegeven, toen hevige slagregens het oude waterbed met water hadden
gevuld, hetwelk op de klei natuurlijk bleef staan, terwijl het op den hoogeren zandgrond van het terrein
wegzakte.” Holwerda illustreerde dat met twee foto’s van de door hem uitgegraven geul, een voor de
regenval en een erna. 936 Verder wordt in hoofdstuk 18 bij de bespreking van het klimaat aangegeven
dat er in de loop van de Romeinse periode mogelijk sprake was van een stijging van het grondwater.
Naast een algehele klimaatverandering kan daarbij ook menselijk ingrijpen een rol hebben gespeeld,
zoals ontbossing en ontwatering die bij bepaalde grondsoorten bodemdaling tot gevolg kon hebben.
Er valt ook een beeld te vormen van de stand van het oppervlaktewater in de geul en het Kanaal
van Corbulo, mede aan de hand van opgravingen in de directe omgeving. Via het Kanaal van Corbulo
stond de flank van de Voorburgse strandwal in verbinding met de getijdenwerking van de Maas en
aanvankelijk ook met die van de Rijn. Tegenwoordig ligt het gemiddelde zeespiegelniveau nagenoeg
op NAP-hoogte. Maar voor de Romeinse periode is een gemiddeld 0,8 meter lagere zeespiegel
gereconstrueerd op ongeveer 0,8 meter beneden NAP. 937 Oude eb- en vloedlijnen geven aan dat het
getijdenverschil bij de Zuid-Hollandse kust na de vorming van de strandwallen net als tegenwoordig
bijna twee meter was. 938 Stroomopwaarts nam het getijdenverschil in de riviermonden af als gevolg
van energieverlies door wrijving, tenzij smalle doorgangen het water opstuwden. Bij de Oude Maas
bijvoorbeeld, was vóór de tijd van de bedijking het getijdenverschil iets kleiner met een meter tot
anderhalve meter. Die schommeling van afgerond plus of min 0,6 meter zou in de Romeinse periode
bij de monding van het Kanaal van Corbulo een waterstand kunnen opleveren van ongeveer 0,2 meter
beneden NAP bij vloed tot 1,4 meter beneden NAP bij eb. Aannemelijk is dat de getijdenwerking
landinwaarts verder afnam omdat onder meer wrijving een dempend effect had. Voorbeelden van
elders laten zien dat het bij zijrivieren vooral het hoogwaterniveau is dat wordt gedempt, terwijl het
laagwaterniveau dichter bij het niveau aan de monding blijft. 939 Wel past daarbij de kanttekening dat
dergelijke patronen sterk aan plaatselijke omstandigheden gebonden zijn.
Onderzoek bij Wateringse Veld heeft in 1997 een beter beeld gegeven van de situatie bij het
Kanaal van Corbulo op vier Romeinse mijl (zes kilometer) van Forum Hadriani. Over een afstand van
750 meter zijn stukken van de Romeinse weg gevonden met direct ten zuiden ervan resten van een
931 Hallewas 1989a,336.
932 Holwerda 1913,19.
933 Holwerda 1911,21-22 (en noot 1) en 41.
934 Bijlage D: 55 tot 57 stuks.
935 Namelijk grondwater 60 tot 70 cm - NAP t.o.v. 105 cm + NAP.
936 Holwerda 1923,22 (afb. 57-58).
937 Morel 1988,258; Berendsen 2004,233.
938 Jong en Zagwijn 1983,72; Zagwijn 1986,12.
939 Van Braeckel, Piesschaert en Van den Bergh 2007,68-69, 77-78, 86-88 en 92.
139