Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

More documents

Recommendations

Info

verschillende plaatsen voor de binnenste gracht is vastgesteld. En de greppel had in het profiel van het AAC een vrij platte bodem, afwijkend van het profiel van de binnenste gracht. In hoofdstuk 15, waar de greppel uitvoeriger wordt besproken, wordt gewezen op de mogelijkheid dat de greppel verband hield met het tempelcomplex. Maar er wordt ook opgemerkt dat de greppel tweehonderd voet (zestig meter) ten zuiden van de oude tuinmuur ligt en mogelijk een post-Romeinse greppel is van het landgoed Arentsburg. Dat zou ook verklaren dat Holwerda en Van Giffen in de buurt van de westelijke stadsmuur, buiten het landgoed, geen sporen van de greppel hebben teruggevonden. Los van het gebrek aan duidelijke sporen, zou het vreemd zijn dat een bijna honderd meter brede strook grond tussen het stadscentrum en de Vliet niet direct bij het terrein van de nieuwe stad zou zijn opgenomen. Met de uitbreiding van gemiddeld slechts dertig meter was de extra oppervlakte over de volle breedte minder dan een hectare en kwam het totale oppervlak van Forum Hadriani op een nog steeds erg bescheiden zeven hectare uit. Dat zou voor een civitas-hoofdstad in de 2 e eeuw extreem klein zijn, nog los van de persoonlijke aandacht van keizer Hadrianus. Zo was het omgreppelde terrein van de inheemse nederzetting in Rijswijk-De Bult met vier of vijf huisplaatsen al bijna 2 hectare groot. 1457 Omdat de stadsgrens uit een eenvoudige greppel met eventueel een aarden wal bestond, was het een kleine moeite om de waterkant vanaf het begin bij de stad te betrekken. Omdat een eenmaal vastgelegde stadsgrens als heilig werd beschouwd, was andersom een latere uitbreiding veel lastiger. De gegevens combinerend is het met de huidige informatie het aannemelijkst dat het door de stadsgrens omgeven terrein van Forum Hadriani vanaf het begin tot dicht aan de waterkant liep. Dat maakt extra aannemelijk dat de afwijkende ligging van de weg in het zuiden direct te maken heeft met de ligging van de zuidelijke stadsgrens. Elders in de stad is immers zo’n afwijkende bouwrichting ingegeven door de ligging van de nabijgelegen stadsgrens. Daarmee zou voor het eerst een concreet spoor van de vroegste zuidelijke begrenzing van Forum Hadriani zijn gevonden. Het gaat dan om de randweg die langs de stadsgrens lag. Als de lijn van de door BAAC opgegraven randweg verder naar het oosten wordt doorgetrokken, kruist deze na circa honderd meter de Vliet zodat een denkbeeldig vervolg in het water eindigt. Dat kan betekenen dat de zuidelijke begrenzing daar een buiging naar het noorden moest maken om zich aan de ligging van het halverwege de 1 e eeuw gegraven Kanaal van Corbulo aan te passen. Het was zeer gebruikelijk dat de stadsbegrenzing zich met een of meer afbuigingen aanpaste aan de richting van een waterloop. Bovendien was dit een logische plek voor zo’n knik omdat zich hier de eerder genoemde brede oostelijke geul met (latere) insteekhaven bevond. En aan het eind van hoofdstuk 5 zal op de mogelijkheid worden gewezen dat het de bedoeling was om symbolisch aan te sluiten op de richting van de landinrichting aan de overzijde van het Kanaal van Corbulo. Bovendien maakt de Vliet iets oostelijker nogmaals een knik. Dat kan verband houden met het ontwijken van restanten van een zuidoostelijke hoek van de stadsmuur bij het in de Middeleeuwen (opnieuw) graven van de Vliet. In dat geval zou die hoek van de stadsmuur op een punt liggen dat een knik in de stadsgrens noodzakelijk maakte, met de brede geul als meest voor de hand liggend punt voor zo’n knik. Helaas gaat het slechts om indirecte gegevens zodat niet valt uit te sluiten dat de zuidelijke stadsgrens eenvoudig in een rechte lijn verliep. De zuidoostelijke hoek van de stad zou dan in de huidige Vliet verdwenen kunnen zijn, een deel dat overigens in de tijd van Hadrianus al verland kan zijn geweest. Los van het exacte verloop, is het opvallend dat Forum Hadriani een omtrek zou hebben die sterk op die van Xanten lijkt, de grootste stad in de omgeving die zo’n twintig jaar eerder was opgericht. Interessant genoeg is vastgesteld dat Nijmegen in die tijd ook een dergelijke vorm gehad kan hebben (afb. 4.18). Samenvattend valt de stadsgrens uit de begintijd van Forum Hadriani op hoofdlijnen te reconstrueren, hoewel er voor bepaalde delen nog geen volledige zekerheid bestaat. In bijlage C wordt een oppervlak van 10,7 hectare gereconstrueerd. Daarmee was Forum Hadriani nog iets groter dan het stadje Pompeji in haar beginperiode (9,3 hectare). 1458 Een vergelijkbaar oppervlak hadden bijvoorbeeld het Britse Alchester (10,5 hectare), de eerste burgerlijke nederzetting op het Nijmeegse Valkhof (circa 10 hectare) en Herculaneum (11 hectare). 1459 Een dergelijke oppervlakte paste ook bij de Forum titel. Zo was Forum Corneli circa 10 hectare groot en Forum Iulii circa 12,5 hectare. 1460 Dit soort steden waren nietige stipjes in vergelijk met de hoofdstad Rome waarvan de 3e eeuwse stadsmuur een terrein van 1373 hectare omsloot, ruim een honderdvoud van Forum Hadriani. Maar voor de directe omgeving was een nederzetting van ruim 10 hectare ongekend groot. Pas op vier tot 1457 Goossens 2008,189. 1458 Offenberg 1978,6. 1459 De Kind 1998,58 en fig. 2; Clearly 2003,81; Dickmann 2007,422 schat Herculaneum op 320 bij 350 meter. 1460 De Ligt 2008,170 en 173. 206
zeven dagen reisafstand bereikte men een grotere stad. Het betrof Noviomagus bij Nijmegen dat met naar schatting 33 hectare ruim drie tot keer zo groot was als Voorburg. 1461 Xanten was ruim zeven maal zo groot (73 hectare) en Keulen, de provinciehoofdstad, zelfs tienmaal zo groot (97 hectare) (tab. 9.3). 1461 Van Enckevort en Heirbaut 2009, 25. 207
Page 1 and 2:
Forum Hadriani De vergeten stad van
Page 3 and 4:
VRIJE UNIVERSITEIT Forum Hadriani D
Page 5 and 6:
INHOUDSOPGAVE Deel I: Introductie 1
Page 7 and 8:
- De havenwerken - De ereboog - De
Page 9 and 10:
- Huis II.13/14 - De vondsten in in
Page 11 and 12:
- Strategie - Samenbindende waarden
Page 13 and 14:
G: Reconstructie van de voedselcons
Page 15 and 16:
Verder dank aan mijn twee direkte b
Page 17 and 18:
Bij de bespreking van het maatschap
Page 19 and 20:
ijvoorbeeld een duiker in de gracht
Page 21 and 22:
opgravingstechniek, het herkennen v
Page 23 and 24:
onderbouwd en biedt een interessant
Page 25 and 26:
Keizer Augustus gebruikte in deze p
Page 27 and 28:
Er ontstond in deze periode de over
Page 29 and 30:
een goede opvolger met zijn zoon. H
Page 31 and 32:
ij dat het onderscheid tussen goed
Page 33 and 34:
cultuurhistorische canon van Nederl
Page 35 and 36:
lezers illustreren. De Engelse biss
Page 37 and 38:
door een maatschappij-ontwrichtende
Page 39 and 40:
grens verder vervaagd te zijn. 186
Page 41 and 42:
kritisch naar onze eigen normen en
Page 43 and 44:
archeologisch onderzoek dienen zove
Page 45 and 46:
DE AANPAK EN STRUCTUUR VAN HET ONDE
Page 47 and 48:
edoeling een indruk te geven van de
Page 49 and 50:
is genoemd, de combinatie van een a
Page 51 and 52:
dat de Romeinse aanpak achteraf met
Page 53 and 54:
eigen land, werden elders Romeinse
Page 55 and 56:
(deel III) te kunnen formuleren. Di
Page 57 and 58:
DEEL I: DE ONTWIKKELING VAN DE NEDE
Page 59 and 60:
kroniek dankte de koning zijn vreem
Page 61 and 62:
In zijn postuum in 1588 verschenen
Page 63 and 64:
munten in Voorburg waren gevonden w
Page 65 and 66:
juist te zijn. 345 In dezelfde peri
Page 67 and 68:
draagvlak voor zijn onderzoek zou v
Page 69 and 70:
zich later specialiseren in de numi
Page 71 and 72:
kreeg een terugslag en zo ook het b
Page 73 and 74:
aanzien van omgespitte grond” in
Page 75 and 76:
correspondentie maakt Halbertsma op
Page 77 and 78:
Prinses Mariannelaan is deze voorma
Page 79 and 80:
eeuw een woonwijk aangelegd en in 1
Page 81 and 82:
zoals die ook bekend was van de ned
Page 83 and 84:
Blijkens de foto’s was het terrei
Page 85 and 86:
profielen aangeleverd. Met Van Giff
Page 87 and 88:
dient te worden dat aan het begin v
Page 89 and 90:
dan Holwerda in zijn theorie verond
Page 91 and 92:
In de jaren zestig verrees ten oost
Page 93 and 94:
C(anninefatium). Het bezit van stad
Page 95 and 96:
proefputten en vijf proefsleuven ee
Page 97 and 98:
ooronderzoek inderdaad zou moeten l
Page 99 and 100:
werd gerealiseerd. Periode IV, tot
Page 101 and 102:
vis gevangen en gejaagd, en vruchte
Page 103 and 104:
verspoeld stuifzand, door hem als l
Page 105 and 106:
eddingafzetting lag van fijn grijs
Page 107 and 108:
vervolgens opgevuld geraakt met de
Page 109 and 110:
odem op 1,3 meter beneden NAP hier
Page 111 and 112:
de richting van de Vliet langzaam a
Page 113 and 114:
een aantal boringen de onderste hel
Page 115 and 116:
afliep tot de 2,25 meter beneden NA
Page 117 and 118:
circa twee voet overlappend, in dez
Page 119 and 120:
vastgesteld. 783 Nieuw was echter h
Page 121 and 122:
activiteit van de zee in de zogehet
Page 123 and 124:
wordt dat rond het begin van de jaa
Page 125 and 126:
tussen het voormalige zusterhuis va
Page 127 and 128:
gefragmenteerd en vermengd met de g
Page 129 and 130:
gelaagdheid in laag D1 waargenomen,
Page 131 and 132:
gezien het voortgezette gebruik ver
Page 133 and 134:
en/of in het begin van de 3 e eeuw
Page 135 and 136:
Op het zand (laag G) ligt een ongev
Page 137 and 138:
Zoals hierboven aangegeven, stelden
Page 139 and 140:
daar tot 70 centimeter - NAP. uitst
Page 141 and 142:
grondwater langs de Voorburgse Vlie
Page 143 and 144:
het kanaal op 2,7 tot 3,5 meter ben
Page 145 and 146:
na Chr. onbruikbaar is geworden, ma
Page 147 and 148:
kustgebied. 985 De boerderijen zijn
Page 149 and 150:
Het werd voor de Romeinen extra las
Page 151 and 152:
De eerste Romeinse centrale plaatse
Page 153 and 154:
die in 43 na Chr. na de nodige voor
Page 155 and 156: Het is daarom de vraag wat de bestu
Page 157 and 158: mogelijk de uiteindelijke bron van
Page 159 and 160: althans een buitenproportioneel gro
Page 161 and 162: De sporen van Holwerda zijn zeer in
Page 163 and 164: als gevolg van de geldhervorming va
Page 165 and 166: van het AAC wekt in ieder geval de
Page 167 and 168: kan nog een bijzonderheid hebben me
Page 169 and 170: structuren waarvan de oriëntatie a
Page 171 and 172: munten in Voorburg in omloop zijn g
Page 173 and 174: Bonnie merkt op dat in de Flavische
Page 175 and 176: na Chr. 1226 Deze bouwmethode kende
Page 177 and 178: Interessant is in Nijmegen de grote
Page 179 and 180: Corbulo en waarschijnlijk daar gele
Page 181 and 182: handgevormde scherven in de grond k
Page 183 and 184: Zijn biograaf Aelius Spartianus sch
Page 185 and 186: eerder zal Hadrianus niet zijn over
Page 187 and 188: vertrouwde woonstalhuizen. De typis
Page 189 and 190: 140-200 na Chr. bij de garde een ze
Page 191 and 192: gouverneur nog dat door steden met
Page 193 and 194: Een volgende stap waar Hadrianus no
Page 195 and 196: vroege of Germaansche scherven gevo
Page 197 and 198: oven NAP uitkomen. Een niveau van a
Page 199 and 200: In de eerste drie sleuven loodrecht
Page 201 and 202: gracht of muur” aldus het korte v
Page 203 and 204: twee korte onderbrekingen). Het zui
Page 205: ezighielden. Daarbij dient bedacht
Page 209 and 210: ehulpzaam waren bij de eerste opzet
Page 211 and 212: daarop georiënteerd. De in 2005 do
Page 213 and 214: systeem ook bij de wegen worden toe
Page 215 and 216: Illustratief voor het permanente ri
Page 217 and 218: grotere breedte was mogelijk dat hi
Page 219 and 220: sloot. 1541 De palen hebben dezelfd
Page 221 and 222: opgravingen in Voorburg zeker een a
Page 223 and 224: was gevolgd, had de weg in het oost
Page 225 and 226: ongebruikelijk was in een nieuwe st
Page 227 and 228: Wellicht lag net als bij de via Man
Page 229 and 230: met een forum. Een voorschrift van
Page 231 and 232: onder meer een badhuis gebouwd van
Page 233 and 234: gewezen op de waarschijnlijk hergeb
Page 235 and 236: gebracht. 1637 Bij een overwegend w
Page 237 and 238: evenwijdig aan de stadsmuur lijkt t
Page 239 and 240: in de verkaveling bij de Domitiaans
Page 241 and 242: H 6 EEN STAD MET STATUS Forum Hadri
Page 243 and 244: Dat blijkt uit de inventarisatie va
Page 245 and 246: urgerlijke bewoning in Valkenburg-D
Page 247 and 248: de Antonijnse periode als goede mog
Page 249 and 250: werd geïnvesteerd was niet uniek.
Page 251 and 252: tonput van zilverspar. 1760 Ook Hol
Page 253 and 254: uiteinde verbreed, wat te maken zou
Page 255 and 256: het midden van de 2e eeuw, of missc
Page 257 and 258:
deze onder Marcus Aurelius (161 - 1
Page 259 and 260:
defensieve muur met onder meer steu
Page 261 and 262:
het verkeer te onhandig werd gevond
Page 263 and 264:
dat is bedoeld voor opslag of trans
Page 265 and 266:
vondsten tot 2002 leveren een verge
Page 267 and 268:
De ligging van de stadsmuur net bui
Page 269 and 270:
Nuovo in Classe bij Ravenna, is op
Page 271 and 272:
kwamen in totaal 59 fragmenten tufs
Page 273 and 274:
werden afgedekt. 1932 Het materiaal
Page 275 and 276:
de kaart van Rijnland uit 1614 van
Page 277 and 278:
Achterwech (huidige Prinses Mariann
Page 279 and 280:
de huizen II.1 - 4, lijkt de brand
Page 281 and 282:
oosten, Egypte, Italië en de Balka
Page 283 and 284:
kon verzamelen, terwijl de minder w
Page 285 and 286:
twee mijlpalen uit Zuid-Duitsland u
Page 287 and 288:
opgegraven stempels van het Eerste
Page 289 and 290:
ongeveer anderhalf denarii. Een and
Page 291 and 292:
een municipium-titel die net als bi
Page 293 and 294:
op dat de grachten in het verlengde
Page 295 and 296:
Het interessantst voor het traceren
Page 297 and 298:
volledig valt uit te sluiten. De ha
Page 299 and 300:
een kunstmatig hoog podium gebouwd.
Page 301 and 302:
H 8: DE NADAGEN EN ONDERGANG In de
Page 303 and 304:
eeuw in Voorburg nog sprake is van
Page 305 and 306:
op zijn hoogtepunt alleen al in Rom
Page 307 and 308:
concentreerden op slecht of niet ve
Page 309 and 310:
in Voorburg hooguit tot een kleine
Page 311 and 312:
Nijmegen stopte de bewoning in een
Page 313 and 314:
Heeswijk. Maar ook toen bleef het g
Page 315 and 316:
die dwars over de oudere bewoningss
Page 317 and 318:
TABELLEN Tabel 1.1 Lagenopbouw prof
Page 319 and 320:
Tab 3.1: Periodisering van Romeins
Page 321 and 322:
Tab 5.2: Door de auteur toegekende
Page 323 and 324:
Tab 6.1: Regionale verdeling van de
Page 325 and 326:
Tab 6.3: tekst en vertaling mijlpal
Page 327 and 328:
Tab 8.1: tekst en vertaling mijlpaa
show all

Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?