Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

opgedaan. Met een stelsel van sleuven verkende Holwerda het terrein en verbreedde de sleuven tot
een groter vlak waar dat nodig leek. Zo verkreeg hij een beeld van het totaal zonder alles vrij te
hoeven leggen. “Het spreekt van zelf dat, om deze plattegronden vast te stellen, een verdere
algeheele ontgraving overbodig was en dus om practische redenen nagelaten diende te worden”
aldus Holwerda in een van zijn verslagen. 521 Over de sleuven lagen loopbruggen “om circulatie
mogelijk te maken zonder het ontgravene te betreden”. 522 Hij gebruikte een smalspoorbaan met
kiepkarren van de Balast Maatschappij om de grond af te voeren. Zo gebruikte hij in 1914, toen in
totaal 2450 kubieke meter grond werd ontgraven, tweehonderd meter rails met twee wissels en vier
kiepkarren. 523 Het te bewaren vondstenmateriaal werd op boerenkarren naar de trein getransporteerd
en vandaar naar het museum in Leiden overgebracht. 524 Voordeel van de sleuvenmethode is dat niet
alle sporen vernietigd werden. Dat is nu een belangrijk gegeven bij de bescherming van het
archeologische moment. Recent onderzoek heeft aangetoond dat ook in het onderzochte gebied
delen van het Romeinse niveau nog volledig intact zijn, zowel in het door Holwerda opgegraven
terrein als in dat van Reuvens. 525
De kaart waarop Holwerda de sleuven heeft ingetekend, illustreert de keerzijde van zijn aanpak:
het verkregen beeld is vrij chaotisch. Dat verklaart mede waarom Holwerda verkeerde conclusies trok
en herinterpretatie van de sporen lange tijd een onbegonnen zaak leek. Holwerda’s interpretatie van
de sporen als militaire nederzetting is inmiddels onjuist gebleken en was op onderdelen zelfs bizar. Zo
interpreteerde hij de hoofdweg bij de grote westelijke poort als een dubbele houten schutting die de
zuidelijke afsluiting van het fort zou vormen. Deze schutting kwam uit op de poort die twee ongekend
smalle doorgangen gekend zou hebben: één naar de ommuurde versterking aan de eene zijde van de
schutting, en één naar het achterterrein met kampdorp en haven aan de andere zijde van de
schutting. Al even ongeloofwaardig was zijn gedachte dat het achterterrein bestond uit een kampdorp
en haven welke aan weerzijde beschermd zou zijn geweest door een soort pier die tot honderden
meters in het water liep. Binnen de geheel ommuurde ‘vesting’ meende Holwerda houten barakken
voor ruiters en infanteristen en woningen van officieren opgegraven te hebben. En Reuvens zou het
stenen hoofdkwartier en de stenen woning van de commandant van het fort gevonden hebben,
inclusief badvleugel. Deze interpretatie is onhoudbaar gebleken.
Holwerda’s aanpak week sterk af van die van een andere jongere grondlegger van de
Nederlandse archeologie, A.E. van Giffen (1884 – 1973). De elf jaar jongere Van Giffen was in 1911
en 1912 als wetenschappelijk assistent betrokken bij het onderzoek in Voorburg. Zo gaf hij in de
zomer van 1911 aan “leden van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde” een rondleiding
over de opgraving toen Holwerda zelf daartoe verhinderd was. 526 Aanvankelijk sprak Holwerda “met
waardering” over zijn medewerker en genoot van het “heerlijke enthousiasme” van Van Giffen, zo
meldde Holwerda onder andere zijn museumassistent H. Martin. 527 In 1912 werden beide archeologen
nog broederlijk naast elkaar bij een hunebed in Drouwen gefotografeerd, maar dat zou de laatste keer
zijn. Zij waren het met name oneens over de interpretatie van de grondboringen die Van Giffen voor
Holwerda in 1911 in Voorburg had verricht. En ze kregen discussie over het samenstellen van de
opgravingskaart over 1910-1911. Holwerda senior weigerde Van Giffen een vaste aanstelling. Deze
diende op zijn beurt samen met Martin op 24 november 1912 bij het bestuur van de Vereniging
Arentsburg een bezwaarschrift in tegen de werkwijze van Holwerda. Na deze bezwaren op 2
december op de ledenvergadering toegelicht te hebben, stuurden ze op 17 december desgevraagd
een uitvoerige toelichting.
De beschuldigingen waren ernstig. Holwerda werd onder meer verweten dat hij zijn assistenten
opdrachten had gegeven om grondsporen te verbinden zonder dat daar reden toe was. Ook zou hij
sporen bewust hebben weggelaten. En Holwerda zou zonder toestemming de nog niet goed
uitgewerkte grondboringen van Van Giffen voortijdig hebben gepubliceerd, en de profielen teveel
versimpeld hebben. Een verweerschrift van Holwerda, geschreven op oudejaarsdag 1912, illustreert
dat Holwerda de zaak hoog opnam. Hij besloot volledige openheid van zaken te geven door de kritiek
van Van Giffen en Martin, en zijn reactie daarop, in het voorjaar van 1913 integraal te laten drukken. 528
Volgens Holwerda waren zijn boorprofielen door Martin vervaardigd op basis van de boorstaten, en
had Van Giffen pas na het verzenden van de drukproeven gedetailleerdere en in kleur uitgevoerde
521
Holwerda 1913,6.
522
Holwerda 1915a,7 (voetnoot). Zichtbaar onder andere op Holwerda 1911 afb. 34 en 1915a afb. 3-4 en 13 (met leuning).
523
Onder andere Holwerda 1911,9; archief Vereniging Arentsburg, in Nationaal Archief Den Haag Archief, nr. 7.2
(brievenarchief) d.d. 5 mei 1914 en nr. 5 (Dagboek) d.d. 1 juli 1914.
524
Verhart 2001,9 en 43.
525
De Jager 2001b,126; de Jager 2006c,488 (AWV 1993d).
526
Holwerda 1912b,v.
527
Waterbolk 1976 op basis van het Memorandum van Martin in het archief van het Biologisch-Archeologisch Instituut.
528 Holwerda 1912c en z.j. (=1913).
84