Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

stadspoort. 1750 Een fraai noordelijk voorbeeld daarvan is de Porte de Mars die in het derde kwart van de
2e eeuw is gebouwd op de stadsgrens van het Noord-Franse Reims. 1751
In Voorburg zijn aan de voorzijde van de Heliniumpoort 5,8 meter uit elkaar twee zware
fundamenten aangetroffen. Gezien het formaat lijken ze te dik voor het poortgebouw en zijn daarom
mogelijk resten van een ereboog die later in de stadspoort zijn verwerkt. Beide fundamenten zijn aan
de voorzijde 4,7 meter breed en zijn 2 tot 2,3 meter dik (afb. 6.1a). 1752 Het fundament van de
vermoedelijke boog was dus in totaal zo’n 14,5 meter breed. Omdat het opgaande muurwerk iets
smaller geweest zal zijn, was de breedte van de doorgang zo’n 20 voet. De totale breedte boven het
maaiveld bedroeg ongeveer 50 voet. De doorgangsbreedte van 20 voet was zeer gebruikelijk, evenals
de totale breedte van 50 voet. Zo was een dergelijke boog in het Britse Sint Albans 12,93 meter breed
(Voorburg ruim 14 meter) en 2,97 meter dik (Voorburg 2 tot 2,3 meter). Ongeveer even groot is de circa
13 meter brede Porte Noire in Besancon met een dikte van 2 meter (afb. 6.1b). Andere voorbeelden zijn
de later in stadspoorten verwerkte bogen van Minturno (breedte ruim 13 meter) en Rimini (breedte bijna
15 meter). 1753 Er waren nog kleinere exemplaren zoals de 4,5 meter brede Dativiusboog uit Mainz en een
circa 7,5 meter brede boog uit Londen. Maar er bestonden ook grotere voorbeelden. 1754 Dergelijke bogen
hadden bijna altijd een enkele doorgang. 1755 Vaak waren de twee boogsteunen op de hoeken versierd
met halfzuilen en bevond zich boven de doorgang een inscriptie (afb. 6.1). Bij de Voorburgse boog
valt te denken aan een inscriptie voor de keizer die de stadsrechten had verleend, Hadrianus of
waarschijnlijk zijn adoptief zoon Antoninus Pius. De defensieve waarde van dergelijke constructies
was nihil: er waren zelfs geen poortdeuren.
De exacte datering van de mogelijke boogconstructie is onzeker. Maar het valt op dat de twee
uiteinden van de binnenste gracht op verschillende afstand van de stenen doorgang liggen, wat
suggereert dat de stenen doorgang in een ander stadium is aangelegd. Omdat de binnenste gracht
waarschijnlijk uit de tijd van de stichting van Forum Hadriani dateert, zal de boog dus uit een latere
fase dateren. Een datering voor de oprichting van Forum Hadriani is onwaarschijnlijk omdat de boog is
gebouwd in lijn met de stadsgrens van de stad. Zoals besproken, was in de beginfase van Forum
Hadriani in de buurt van deze locatie mogelijk sprake van een andere constructie: een eenvoudige
houten doorgang op twee houten palen, gebouwd op de rooilijn van insula II (afb. 4.1). Het was
ongebruikelijk dat direct bij de stichting van een stad al een stenen ereboog werd opgericht. 1756 Ook
dat maakt een latere datering van de ereboog aannemelijk.
Er zijn aanwijzingen dat de boog kort na het midden van de 2e eeuw al bestond. Een verderop te
bespreken palissade lijkt namelijk met het bestaan van de boog rekening te houden. En er zijn sterke
aanwijzingen dat deze palissade rond het midden van de 2e eeuw is aangelegd. Al met al valt de
boog te dateren in de periode 121 – circa 150 na Chr., en waarschijnlijk uit de periode van de
stadsrechtverlening (150-151) of zeer kort daarna. De oprichting van een mogelijke ereboog stond
waarschijnlijk niet op zichzelf. Volgens opgraver Holwerda zijn in deze periode binnen de stadsgrens
de nodige verbouwingen uitgevoerd: “Kort na het midden van de 2 de eeuw constateerden we immers
op verschillende punten van de vesting een nieuwbouw”, aldus Holwerda in zijn eindverslag. 1757 In
insula I verscheen een rijtje nieuwe huizen terwijl rond deze tijd ook de nodige verbouwingen
plaatshadden in het westen van insula II. 1758
Op het terrein langs de Vliet zijn de activiteiten waarschijnlijk ook rond deze tijd sterk toegenomen.
Holwerda merkte al op dat hier het aardewerk vooral vanaf het midden van de 2 e eeuw dateert. 1759 Bij
het onderzoek van BAAC in 2005 is geconstateerd dat daar na een relatief rustig begin rond 120 na
Chr., vervolgens halverwege de 2 e eeuw een intensievere fase aanbrak. Dat was ook duidelijk
zichtbaar aan het feit dat het aardewerk van het opgegraven terrein uit de eerste helft van de 2 e eeuw
veel zeldzamer is dan dat uit de tweede helft. De opgravers van BAAC stellen dat de al kort na de
stichting van Forum Hadriani uitgezette insula X halverwege de 2 e eeuw verder is ingedeeld in
langgerekte kavels en de natuurlijke geul verder wordt opgevuld en bebouwd met mogelijk een
bouwsel van circa 4 bij 5,5 meter. Ook zijn twee waterputten in gebruik genomen, waaronder een
1750
Richmond 1933, 151-155 en 170 (Pola, Paintorno, Fano, Rimini, Reims e.a.); Todd 1978,77 (Leptis Magna); Hesberg
1992,282 en Abb. 177-178 en 183 (Sergierboog Pula).
1751
Gros 1996,76.
1752
Meting aan de hand van veldtekening 1:200 archief RMO.
1753
Richmond 1933.
1754
Hesberg 1992,294; Frenz 1981 over de veel kleinere Dativiusboog.
1755
Zo ook in het Rijngebied de Dativiusboog; Richmond 1933,168.
1756
Goodman 2007,65.
1757
Holwerda 1923,154.
1758
Holwerda 1911,29-31 en 1912,6 (oosten insula I: huizen I.2 - 5); 1913,10-11 en 15 (noordwesten insula II: huizen II.8) en
1916,8-9 (huis II.5 en II.7).
1759
Holwerda 1912b,17-18 (zijn ‘tweede periode’ begint rond 150).
250