Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

ij dat het onderscheid tussen goed en kwaad een persoonsgebonden vraagstuk was en zich dus niet
leende voor algemene moraliserende lessen. Morele boodschappen en (historische) lessen kregen
vanuit die optiek een negatieve lading van ongewenste belering. 115
Met de twijfel aan de mogelijke lessen uit het verleden, maakte de geschiedbeoefening in de
tweede helft van de 20 e eeuw een crisis door, ook in Nederland. Dat werd versterkt door het groeiende
inzicht dat objectieve geschiedschrijving niet kon bestaan. Duidelijk werd dat het perspectief van de
geschiedschrijver altijd invloed had op de weergave van het historische verhaal. 116 Zo werd de
geschiedenis doorgaans geschreven door de winnaars, en die hadden zo hun eigen beeld, wat
Lucianus al had opgemerkt. En achtergronden en ervaringen spelen mee. Terwijl de Spaanse hertog
en bezetter Alva in de Nederlandse historie een schurkenrol vervult, leeft in Spanje meer het beeld
van een rechtvaardige edelman. Het individuele historische besef kan gekleurd zijn door een
historische sensatie, een indringende aanraking met het verleden door bijvoorbeeld het bezoek aan
een voormalig concentratiekamp. Maar ook bijvoorbeeld door het man of vrouw zijn, of door een
geloofsovertuiging. Het betekent dat historisch besef onvermijdelijk een subjectief karakter heeft, een
gegeven dat niet met schijnobjectiviteit verhuld mag worden. 117
Met het examenbesluit van 1965 kreeg in het vak geschiedenis de periode tot aan de Eerste
Wereldoorlog (waaronder de Romeinse tijd) een veel kleiner aandeel in het eindexamen. En met de
invoering van de Mammoetwet in 1968 was het gehele vak geschiedenis niet langer een verplicht
eindexamenvak. 118 Het beeld van de Romeinse periode werd daardoor in toenemende mate bepaald
door matige Hollywood films en computerspellen. De terughoudendheid raakte ook de archeologie
zelf. De archeologie concentreerde zich in deze periode in Nederland op het vastleggen van feiten en
het beschermen van het bodemarchief. Maatschappelijk lag het accent op de recreatieve aspecten
rond de algemene interesse voor het verleden. Het betrof onder meer publieksboeken en later zelfs
archeologische themaparken. Verder werd bijvoorbeeld het publiek actief betrokken bij interessante
vondsten zoals de Romeinse schepen van Zwammerdam in de jaren zeventig, en zeer recentelijk in
Woerden en De Meern.
Met name vanaf het begin van de jaren negentig trok de relatie met de inrichting van het
landschap de nodige aandacht en kwam het begrip ‘(archeologisch) cultuurlandschap’ op in de
discussie. 119 Zo bleek de Romeinse landinrichting direct en indirect zijn sporen achter te laten,
bijvoorbeeld in Midden-Delfland. Plaatsen die door de Romeinen waren uitgekozen, speelden vaak
een rol in de verdere geschiedenis. In het Utrechtse castellum bijvoorbeeld, ontwikkelde zich een
bisschopsburcht als centrum van het bisdom Utrecht. En het bisschoppelijke territorium schiep
vervolgens een eerste blauwdruk van het huidige Nederland. Sommige straten in steden, landwegen
en perceelgrenzen gaan tot de Romeinse tijd terug. Bij inrichtingsvraagstukken wordt dat steeds vaker
meegenomen. En verdwenen contouren worden weer zichtbaar gemaakt. Zo werd in een
nieuwbouwwijk in De Meern het tracé van de kort ervoor ontdekte Romeinse weg in de ruimtelijke
planning verwerkt. Onder het motto ‘wonen aan de oudste weg van in Nederland’ speelde de
projectontwikkelaar daar handig op in. Ook zijn delen van het nabijgelegen castellum zichtbaar
gemaakt. In Nijmegen wordt de Romeinse stad meegenomen in het herontwerp van het Waalfront. En
in het zogeheten Belvedère project werd voor het gehele limesgebied gestreefd naar een integratie
van de cultuurhistorische en ruimtelijke ordening. 120
Het in 1992 getekende verdrag van Valetta had het versterken van de Europese identiteit als
belangrijkste uitgangspunt. Het archeologische erfgoed zou de bron zijn van een collectief Europees
geheugen. 121 Dat riep bij archeologen de nodige discussie op. Het had als bijeffect dat juist de
nationale en regionale identiteit na decennia van afwezigheid weer terugkeerde op de
onderzoeksagenda’s, zoals in Nederland onderzoek naar de Bataven. De invoering van het verdrag
liep in Nederland de nodige vertraging op, een proces dat allereerst gepaard ging met een ingrijpende
reorganisatie van het archeologische bestel die veel aandacht zou opeisen. 122 De universitaire
archeologie werd in tien jaar tijd met een kwart ingekrompen terwijl de snel opkomende commerciële
bedrijven inmiddels negentig procent van de opgravingen voor hun rekening nemen. Met de summiere
eigenlijk per bladzijde parallellen met het heden had willen trekken, en concludeert dat de opkomst van een nieuw dominant
geloof voor het huidige Europa net zo bedreigend is als destijds het Christendom voor de Romeinen.
115
Kinneging 2006,73.
116
Renfrew en Bahn 2004,44; Van der Woude 2000; Ankersmit 1990,81; Hingley 2005,4 en 7.
117
Daarover Ankersmit 1986,70,100-101,171 en 278-281; Lamarcq 1996,9; Hingley 2003,117; Hingley 2005,9.
118
Kocka 1977,11-12 met voorbeeld van dezelfde ontwikkeling in Duitsland.
119
Eickhoff 2007,260.
120
Bazelmans 2004,50; Colenbrander 2005; Brons, Rodermond en Wallagh 2005; Venhuizen en Van Westrenen 2006.
121
Europees verdrag voor de bescherming van archeologisch erfgoed (1992) artikel 1: "The aim of this (revised) Convention is
to protect the archaeological heritage as a source of the European collective memory and as an instrument for historical and
scientific study."
122
Eickhoff 2005,27; Eickhoff 2007,259 en 263.
31