Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

Verder dank aan mijn twee direkte begeleiders. Geconfronteerd met een vergevorderd manuscript,
was promotor N.G.A.M. Roymans met zijn enthousiasme en inhoudelijke opmerkingen een belangrijke
stimulans dit complexe project goed af te ronden. Inspirerend waren ook de gesprekken over brede
thema’s als identiteit en nederzettingsvormen. Hoewel ik weinig op de faculteit van de Vrije Universiteit in
Amsterdam aanwezig kon zijn, gaf hij toch het gevoel bij zijn team te horen. Daarbij ontstond nooit een
gevoel van klemmende tijdsdruk, wat gemakkelijk had kunnen gebeuren gezien de combinatie met een
volledige baan buiten de archeologie. Dank verder aan mijn co-promotor J.G.A. Bazelmans die het
manuscript nauwgezet meelas en kritisch becommentarieerde, wat de kwaliteit zeker ten goede is
gekomen. Van belang was ook zijn stimulerende medewerking bij het laten vervaardigen van de grote
kaart en illustraties, en inzet om een gescande documentatie op te bouwen voor dit stuk archeologisch
erfgoed. Verder regelde hij dat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE, voorheen RACM) het in
de slotfase financieel mogelijk maakte twee maanden full time aan de afronding te werken en deze studie
in de NAR-serie uit te geven. Verder bleek M.D. de Weerd in de slotfase bereid het manuscript met een
frisse blik kritisch na te lezen en van laatste commentaar te voorzien. Ook zijn praktische tips en gevoel
voor humor waren een belangrijke stimulans door te zetten als het soms wat tegen zat. Dank ook aan
mijn werkgever Eureko Achmea die het vanuit maatschappelijk verantwoord ondernemen mij mogelijk
maakte twee maanden afwezig te zijn in een periode dat het eigenlijk slecht uitkwam. Mijn collega Lou
Spoor las het manuscript volledig uit en had een aantal zeer nuttige inhoudelijke opmerkingen. Een en
ander neemt natuurlijk niet weg dat de auteur volledig verantwoordelijk blijft voor de inhoud, inclusief
onvolkomenheden.
Al in 1994 lag bij uitgeverij Piramide een vergevorderd manuscript over Forum Hadriani klaar en was
subsidie voor publicatie al geregeld, maar dwongen persoonlijke omstandigheden tot uitstel. Aan het
einde van de jaren negentig kon het project voorzichtig aan weer ter hand genomen worden. In 2002 was
het manuscript op hoofdlijnen gereed, maar vergde de afwerking van bijvoorbeeld voetnoten, laatste
checks en aanvullingen op met name deel III nog veel tijd. Ook bleek de vervaardiging van de basiskaart
complexer dan gedacht en nam uiteindelijk bijna een jaar in beslag. 4 Een werkzaam leven als organisatieadviseur
bij McKinsey en later als lid van het management team van zorgverzekeraar Zilveren Kruis
Achmea en adviseur van de Raad van bestuur van Eureko Achmea, boden weinig tijd. Bovendien was
het een belangrijke doelstelling het gezinsleven er niet onder te laten lijden. Voorkomen diende te worden
dat de gezinsleden uitvoerig bedankt zouden moeten worden voor de vele uren in de werkkamer achter
de computer. Dat dwong tot een efficiënte aanpak, inzet van verloren uurtjes en spreiding van de
werkzaamheden met soms lange perioden waarin het werk aan het manuscript volledig stillag. Omdat het
werk desondanks een merkbaar beslag heeft gelegd, wil ik hierbij toch ook mijn dank uitspreken voor het
geduld van mijn vrouw Monica, mijn dochter Carmen en mijn zonen Bruno, Adriaan en Marcus. Ook gaat
dank uit naar mijn ouders die in mijn jonge jaren een belangrijke stimulerende rol vervulden bij mijn eerste
schreden in de archeologie. Het is jammer dat mijn overleden vader het eindresultaat niet mee heeft
mogen maken.
Ik zou het boek willen opdragen aan de nagedachtenis van C.J.C. Reuvens (1793-1835), de eerste
hoogleraar archeologie in de wereld, verantwoordelijk voor de eerste grote opgraving in Voorburg. Gezien
de aan het begin van de 19e eeuw door hem toegepaste wetenschappelijke technieken was hij zijn tijd
ver vooruit. Dankzij zijn wetenschappelijke manier van registreren liet veel van zijn onderzoek zich
opnieuw interpreteren. Al in 1835 had Reuvens de kleurenplaten klaarliggen voor een publicatie die als
gevolg van zijn onverwachte dood nooit verscheen. 5 Met de publicatie van deze studie is het alsnog
zover. Het onderzoek naar Forum Hadriani zal nooit klaar zijn. Daarom is bewust besloten er inhoudelijk
een laatste punt achter te zetten op zaterdag 22 mei 2010. Dat was precies honderd jaar na de start van
de grote opgraving van Holwerda, en op die manier een indirecte ode aan deze tweede belangrijke
opgraver van Romeins Voorburg. Daarbij is op enkele plaatsten in de tekst nog wel ‘last minute’ het
positieve nieuws opgenomen dat de Commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed op 12
november 2010 het kabinet heeft geadviseerd Forum Hadriani als onderdeel van de limes op termijn
voor te dragen als Werelderfgoed van de UNESCO. Dat was in lijn met de bij de commissie
ingebrachte conclusies uit het onderzoek en mocht daarom als een fraaie bekroning van het werk niet
onvermeld blijven.
Laren, 22 mei 2010
4 Zie bijlage L.
5 Zijn assistent en latere museumdirecteur Leemans heeft dat gemeld; Holwerda 1923,3.
15