Forum Hadriani De vergeten stad van Hadrianus - VU-DARE Home ...

eeuw een woonwijk aangelegd en in 1890-91 bij Hoekenburg de Trekvliet met tientallen meters
verbreed. Bij die gelegenheid zijn mogelijk delen van het westelijke grafveld en een weg langs het
Kanaal van Corbulo vergraven. In 1894 kwam in die omgeving bij de aanleg van een weg (hoek
Heeswijkstraat – Prinses Mariannelaan: Arentsburg) een drietal gouden munten tevoorschijn en twee
laat-Romeinse exemplaren. 475 En in het begin van de 20e eeuw verscheen aan de westzijde van
Forum Hadriani een woonwijk, bij welke gelegenheid complete potten gevonden zouden zijn die
wellicht van een grafveld afkomstig waren. 476 Ook ten noorden van Forum Hadriani rukte in het begin
van de twintigste eeuw de bebouwing op. Dat was voor Holwerda mede aanleiding om een
archeologisch onderzoek voor te bereiden.
Het onderzoek van Holwerda
In 1904, bijna driekwart eeuw na Reuvens, werden door Holwerda (1873 – 1951) de voorbereidingen
gestart voor zijn grootschalige opgravingscampagnes in de jaren 1910-1915. Met een opgegraven
oppervlak van naar schatting ongeveer 13.000 vierkante meter is dit het tweede grote onderzoek dat
cruciaal is voor de (her)interpretatie van de sporen van Romeins Voorburg. 477 Holwerda was een van
de grondleggers van de moderne Nederlandse archeologie. 478
De start en aanpak van Holwerda
Holwerda sloot zijn studie klassieke talen in september 1899 af met zijn promotie tot doctor in de
letteren en wijsbegeerte. De jonge Holwerda promoveerde bij zijn vader die directeur was van het
Rijksmuseum van Oudheden. 479 Daarna was Holwerda junior leraar op gymnasia in Alkmaar en zijn
geboorteplaats Schiedam, in welke periode hij ook leerboeken schreef.
Holwerda’s vader haalde al snel zijn zoon naar Leiden en gaf hem de functie van conservator
(1904) en onder-directeur (1910). Al in de zomer van 1904 was de interesse van Holwerda voor
Romeins Voorburg gewekt. Dat blijkt uit het archief in het Rijksmuseum van Oudheden waar een boek
met voorbereidende aantekeningen van Holwerda bewaard is. 480 Zijn aantekeningen beginnen op 14
juli 1904 en beschrijven systematisch de opgraving van Reuvens, hier en daar geïllustreerd met
ingeplakte foto’s van zijn tekeningen. Bijna aan het eind van de aantekeningen is een publicatie
ingeplakt van Holwerda in Elzevier uit 1907 over Het Romeinsche Landhuis in Nederland. De jonge
Holwerda liep in 1905, toen hij begin dertig was, een korte stage bij de Duitse archeoloog Carl
Schuchhardt (1857 – 1943). Deze verrichtte sinds 1899 opgravingen naar een Romeins fort in Haltern.
Daar maakte Holwerda kennis met nieuwe opgravingstechnieken die het mogelijk maakten ook resten
van vergane houten gebouwen als grondverkleuringen te herkennen. Dit ‘paalgatprincipe’ werd door
Holwerda in 1906 geïntroduceerd in de Nederlandse archeologie. Het betrof een onderzoek naar
grafheuvels dat hij op verzoek van koningin Wilhelmina uitvoerde in de Kroondomeinen bij Hoog
Soeren op de Veluwe. Enkele jaren later zou die nieuwe techniek bij zijn onderzoek in Voorburg van
grote waarde blijken te zijn. 481 Hij maakte ook als eerste in Nederland systematisch gebruik van
fotografie en introduceerde de sleuvenmethode (zoals ook al beperkt toegepast door Reuvens), een
graafwijze waarmee grote oppervlakken met beperkte inspanningen onderzocht konden worden. 482
Bovendien specialiseerde Holwerda zich in aardewerk, waaronder de terra sigillata. In dat kader
onderhield hij direct contact met Dragendorff, dé autoriteit op dat gebied. Holwerda’s classificatie van
het Voorburgse aardewerk werd nog lange tijd gebruikt, waaronder de typologie van het ruwwandige
kustaardewerk met de grote kookpotten met omgeslagen rand Arentsburg 140-142 en de kleinere
versie Arentsburg 130-136. Holwerda sprak van Arentsburgpotten terwijl soms ook wel de aanduiding
Holwerda-potten voorkomt.
475
Jongkees 1950,24 noot 59; Schat G.
476
Zo meldde in 1984 een bewoner aan W.Jung ten tijde van het booronderzoek.
477
Oppervlak geschat op basis van de puttenkaart in Holwerda 1916. Holwerda onderzocht in 1910-1911 in insula I een terrein
dat op het oog aaneengesloten overeen komt met een vlak van circa 70 bij 50 meter (3500 m2). Bovendien onderzocht hij in
1911 aan de kant van de Vliet over circa 100 meter lengte een aantal sleuven met bij elkaar een breedte van ongeveer 20
meter (2000 m2), plus een vlak dat op het oog overeenkomt met een aaneengesloten vlak van ongeveer 60 bij 10 meter (600
m2). Tot slot onderzocht hij in de jaren 1912, 1914 en 1915 het tussenliggende terrein over een lengte van in totaal ongeveer
160 meter en een breedte van ongeveer 90 meter. Op het oog heeft hij daarvan ongeveer de helft opgegraven (7200 m2). Dat
is bij elkaar 13.300 m2, wat gezien de onzekerheden is afgerond op 13.000 m2.
478
Van Wijngaarden 1951; Brongers 1976,10, 36-37; Waterbolk 1976.
479
Eickhoff 2003,24.
480
Archief RMO, Holwerda privé-archief, Doos C279 (kast 8, plank 6): band met titel „Arentsburg, Excerpt Holwerda“.
481
Brongers 1976,10 en 37; Louwe Kooijmans 1979,37; Van Ginkel 1983,115; Bloemers e.a. 1981,8; Verhart 2001,7; Eickhoff
2003,25-26; Van Wijngaarden 1951,4 noemt 1903 als jaartal bezoek Haltern.
482
Verhart 2001,8-9.
79